• barwinek w dawnej Polsce uznany był za roślinę miłości – dziewczęta plotły z niego wianki dla ukochanych, a barwinkiem ozdabiano wieńce ślubne
• w tradycji i symbolice barwinek symbolizował wieczność i życie po śmierci, dlatego często sadzono go na grobach; wierzono w jego magiczną siłę, która pomagała zmarłym przekraczać granice pomiędzy światami – stąd wkładano go do trumny oraz obsadzano nim groby na cmentarzach
• odgrywał bardzo istotną rolę dla ludności słowiańskiej;  w wielu miejscach Polski był i nadal jest wykorzystywany podczas obrzędów religijnych np.: do ozdabiania koszyczków wielkanocnych
• w wielu europejskich krajach był uznawany zakwiat czarownic – wierzono, że używały go do magicznych rytuałów

BARWINEK POSPOLITY – Vinca minor

• ziele barwinka – Vincae folium

• ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia IV – VI
  • zbiór przeprowadza się, gdy roślina jest w pełni rozwinięta, co zapewnia maksymalne stężenie substancji czynnych 
  • warto wiedzieć, że kwiaty mają niewielkie działanie fitoterapeutyczne, ale liście podczas kwitnienia wykazują najwyższe stężenie składników aktywnych

• zebrany surowiec należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym i zacienionym miejscu
• w suszarkach w temperaturze do 60˚C

• alkaloidy monoterpenowo – indolowe  – (najważniejszym jest winkamina)
• flawonoidy (kwercetyna, kemferol, rutozyd)
• kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, kawowy)
• garbniki
• olejek eteryczny – w niewielkich ilościach

Znaczenie kwiatów barwinka w fitoterapii

• zawartość substancji czynnych:
  kwiaty barwinka pospolitego zawierają znacznie mniejsze ilości alkaloidów w porównaniu do liści
• zastosowanie lecznicze:
  ze względu na niższą zawartość substancji czynnych, kwiaty mają ograniczone zastosowanie w fitoterapii i nie są głównym surowcem leczniczym

Działanie lecznicze barwinka pospolitego związane jest przede wszystkim z obecnością alkaloidów indolowych, które stanowią jego główną grupę związków czynnych. W roślinie wykryto około 50 różnych alkaloidów, z których najważniejszym jest winkamina – substancja poprawiająca krążenie mózgowe. Inne alkaloidy, takie jak izowinkamina, perwincyna czy ajmalina, również mają wpływ na układ nerwowy i krwionośny. Ich łączna zawartość w surowcu może wynosić od 0,8 do 4% w suchej masie, w zależności od miejsca występowania. To właśnie te związki odpowiadają za działanie nootropowe, hipotensyjne i neuroprotekcyjne barwinka.

• wspiera układ krążenia
  • poprawia krążenie mózgowe i wieńcowe
  • rozszerza naczynia krwionośne (działanie głównie dzięki winkaminie i flawonoidom)
  • działa przeciwmiażdżycowo
  • obniża ciśnienie krwi (działanie hipotensyjne związane jest z obecnością ajmalicyny, winicyny)
• nootropowe (prokognitywne)
  • poprawia pamięć, koncentrację i funkcje poznawcze
  • poprawia krążenie mózgowe – (winkamina)
    • rozszerza naczynia krwionośne w mózgu, co wpływa na zwiększenie dopływu tlenu i składników odżywczych do neuronów
    • chroni neurony przed uszkodzeniami, np. w wyniku niedotlenienia
  • wspiera regenerację komórek nerwowych (działanie neuroprotekcyjne)
• przeciwzapalnie i przeciwutleniające (flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne)
  • działa ochronnie na komórki (m.in. mózgowe) dzięki obecności flawonoidów, garbników i kwasów fenolowych
  • spowalnia procesy neurodegeneracyjne i starzeniowe

Barwinek wspiera pracę mózgu i wpływa na funkcjonowanie neuronów nie w sposób bezpośredni, lecz przez poprawę mikrokrążenia

Barwinek w medycynie ludowej – tradycyjne zastosowanie

• wewnętrznie:
  • w leczeniu biegunek i nieżytów żołądkowo-jelitowych
  • na krwawienia z nosa
  • przy zaflegmieniu płuc i przewlekłym kaszlu
• zewnętrznie:
  • do leczenia wyprysków skórnych u dzieci
  • przyspieszanie gojenia się ran i otarć

wewnętrzne:

• układ nerwowy
  • zaburzenia krążenia mózgowego
  • pogorszenie pamięci i koncentracji (zwłaszcza u osób w podeszłym wieku)
  • zawroty i bóle głowy
  • szumy uszne
  • niedotlenienie mózgu

• układ krążenia
  • nadciśnienie – winkamina oddziaływuje bezpośrednio na mięśnie gładkie naczyń mózgowych powodując ich rozszerzenie (obniża ciśnienie krwi)
  • choroba wieńcowa
  • osłabione serce
  • zastoje żylne i żylaki
  • skłonność do zakrzepów

Zastosowanie terapeutyczne barwinka wg Ożarowskiego
(na podstawie: A. Ożarowski, „Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie”)

• nadciśnienie tętnicze– szczególnie w przewlekłych, łagodnych postaciach.
• nerwice wegetatywne– np. z objawami krążeniowymi.
• zaburzenia krążenia mózgowego, w tym:
  • encefalopatia nadciśnieniowa
  • miażdżyca naczyń mózgowych
  • zwężenie tętnicy szyjnej
  • skutki urazów czaszki
  • stany poudarowe, zakrzepy, wylewy podpajęczynówkowe
• zaburzenia widzenia o podłożu naczyniowym:
  • retinopatia miażdżycowa
  • zwyrodnienie barwnikowe siatkówki
• zaburzenia słuchu naczyniowego i choroba Ménière’a
• zaburzenia krążenia wieńcowego – wspomagająco z flawonoidami z głogu
• choroby żył kończyn dolnych:
  • żylaki
  • zastoje żylne
  • skłonność do zakrzepów
  • zarostowe zapalenie żył
• położnictwo i ginekologia(rzadziej):
  • krwawienia hipotoniczne
  • niedostateczna inwolucja (obkurczanie się) macicy po porodzie

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki barwinka
• kobiety w ciąży i karmiące
• niskie ciśnienie – barwinek może je dodatkowo obniżać
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• schorzenia serca
• równoczesne stosowanie leków hipotensyjnych, przeciwzakrzepowych lub neuroleptyków – możliwe interakcje
• osoby starsze (najczęściej już z istniejącymi chorobami)
• dzieci (brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa)

Ostrzeżenie dotyczące stosowania barwinka

Barwinek pospolity to roślina lecznicza o silnym działaniu, ale jednocześnie zawiera toksyczne alkaloidy, które w nieodpowiednich dawkach mogą działać neuro- i kardiotoksycznie. Szczególnie bogate w te substancje są liście i łodygi. Z tego powodu barwinek nie nadaje się do samodzielnego stosowania – nie powinien być używany w domowym ziołolecznictwie. W fitoterapii wykorzystuje się wyłącznie standaryzowane preparaty (np. z winkaminą), opracowane pod ścisłą kontrolą. To roślina, która działa silnie – dlatego wymaga równie dużej ostrożności.