• Owoc, który nie jest orzeszkiem ani pestkowcem
  Borówka czernica nie wytwarza typowego orzeszka ani pestkowca – jej owocem jest mięsista jagoda, która powstaje z dolnej zalążni. Jagoda ta wybarwia się na ciemnofioletowo lub granatowo dzięki obecności antocyjanów, które odpowiadają zarówno za intensywny kolor, jak i za właściwości antyoksydacyjne.
• Herbatka borówkowa z czasów niedostatku
  W czasie wojen i kryzysów liście borówki czernicy służyły jako namiastka herbaty – popularna tzw. „herbatka borówkowa”. Parzono ją nie tylko z braku innych surowców, ale także z przekonania o jej właściwościach ściągających i regulujących trawienie.
• Naturalny barwnik do wełny i tkanin
  Suszone jagody borówki wykorzystywano jako barwnik roślinny – szczególnie w gospodarstwach pasterskich i górskich. W zależności od rodzaju kąpieli barwiarskiej, uzyskiwano odcienie granatu, fioletu, a nawet czerni.
• Amulet dla oczu i ochrona przed urokami
  Na Podhalu panowało przekonanie, że codzienne spożywanie borówki czernicy przez dzieci i osoby starsze chroni wzrok i odpędza uroki. Jagody traktowano jako roślinę o mocy apotropaicznej, czyli odwracającej zły los.
• Dym borówkowy jako oczyszczenie po śmierci
  Liście borówki suszono i spalano w izbach, gdzie nastąpił zgon – rytuał ten miał na celu oczyszczenie przestrzeni z choroby i złej energii. Wierzono, że borówka jako roślina leśna przynosi spokój i odcina więzi ze światem zmarłych.
• Czernina jagodowa – zapomniany smak kuchni ludowej
  W niektórych regionach z jagód borówki gotowano polewkę z dodatkiem mąki żytniej, zwaną „czerniną jagodową”. Było to danie sycące, pożywne i lecznicze – szczególnie zalecane w czasie rekonwalescencji lub dla dzieci.
• Zielna święconka z borówką w sierpniu
  Gałązki borówki czernicy były tradycyjnie wkładane do bukietów święconych w uroczystość Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia). Uważano je za ziele oczyszczające i ochronne, wzmacniające skuteczność pozostałych ziół w bukiecie.
• Borówka w starym zielniku – lek na „złe soki” i starość
  W XVI i XVII wieku borówkę opisywano jako lek na nieświeży oddech, „zaflegmienie” żołądka i zepsute soki w ciele. Szymon Syreński w swoim „Zielniku” (1613) wspomina także o naparach z owoców jako środku wspomagającym starców i ludzi „pomieszanych na umyśle”.
• Skąd „czernica”? Nazwa barwna i znacząca
  Słowo „czernica” pochodzi od intensywnego, niemal czarnego barwienia, jakie zostawiają jagody na palcach, języku i ubraniu. W tradycji kojarzono ten kolor z siłą, głębią lasu i tajemnicą – a nawet z ochroną przed złym okiem.

BORÓWKA CZERNICA – Vaccinium myrtillus

• liść borówki – Myrtylli folium
• owoc borówki – Myrtylli fructus

• liście
  pozyskuje się przed lub na początku kwitnienia: maj – czerwiec (V – VI)

•  owoc
  optymalny okres zbioru: lipiec – sierpień (VII – VIII)
  • zbiera się tylko w pełni dojrzałe, granatowo – fioletowe owoce – niedojrzałe są mniej wartościowe, a przejrzałe szybciej pleśnieją

• liść
  • liście należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym i zacienionym miejscu
  • w suszarkach w temperaturze max. 40˚C
  • prawidłowo wysuszony surowiec powinien być zielony, łamliwy, bez zbrązowień, o lekko cierpkim smak

• owoc
  powinien być przeprowadzony dwuetapowo:
  • etap I (początkowy):
    • temperatura: 55 – 60°C przez 1 – 2 godziny
  • etap II (dosuszanie):
    • temperatura: 35 – 40°C przez kolejnych kilka godzin

liść:

• garbniki
• flawonoidy – pochodne kwercetyny
• fenolokwasy
• glikozydy fenolowe
  • śladowe ilości arbutyny (nieporównywalnie mniej niż np. w mącznicy)
• iridoidy i triterpeny (śladowe ilości)
• mikroelementy – szczególnie chrom (działanie hipoglikemiczne), mangan, cynk

owoc:

• antocyjanidyny
• flawonoidy
• garbniki
• kwasy fenolowe
• pektyny i błonnik rozpuszczalny
• cukry
• witaminy (A, E, C)
• związki mineralne

• ściągające (liść, owoc)
• zapierające / przeciwbiegunkowe (liść, owoc)
• przeciwbakteryjne (liść, owoc)
• przeciwzapalne w obrębie jelit (owoc)
• uszczelniające ściany naczyń włosowatych (owoc)
• zmniejsza drobne krwawienia (owoc)
• poprawia ostrość widzenia (owoc)
• zmniejsza przepuszczalność błon śluzowych jelit (owoc)
• poprawia ukrwienie w obrębie tęczówki oka i przyspiesza regenerację radopsyny (owoc)
• przeciwzapalne na błony śluzowe przewodu pokarmowego (liść)
• nieznacznie diuretyczne i saluretyczne (liść)
• hipoglikemiczne  (liść)

wewnętrzne:

• okulistyka:
  • owoc
    • starcze pogorszenie wzroku
    • w profilaktyce zmian naczyniowych siatkówki (np. w cukrzycy, nadciśnieniu)
      • nadciśnienie śródgałkowe
      • retinopatie m.in.: cukrzycowa – jako wsparcie
    • zaburzenia widzenia o zmierzchu – pogorszona adaptacja wzroku w ciemności
    • pomocniczo w profilaktyce zaćmy (katarakty) – działanie antyoksydacyjne i ochronne na soczewkę
    • w przypadku stanów zapalnych spojówek i brzegów powiek – do stosowania zewnętrznego (okłady z odwaru owocu)

• układ krążenia i naczyniowy;
  • owoc
    • kruchość naczyń włosowatych
    • pomocniczo wżylaki, hemoroidy, mikrowylewy, obrzęki – pomocniczo
    • stany zapalne naczyń i profilaktyka naczyniowa

• układ pokarmowy:
  • liść:
    • stany zapalne żołądka i jelit,
    • nieżyt
    • wzdęcia
    • nadmierna fermentacja w jelitach
    • biegunki
  • owoc suszony:
    • biegunki infekcyjne
    • zatrucia pokarmowe, zwłaszcza u dzieci i starszych
  • owoc świeży:
    • zaparcia
    • stany zapalne jelit (działanie osłonowe)

• układ metaboliczny:
  • liść
    • cukrzyca typu 2 (nieinsulinozależnej) – pomocniczo
    • insulinooporności
    • w stanach nietolerancji glukozy
    • w nadwadze i zespole metabolicznym

• układ nerwowy
  • owoc:
    • zaburzenia koncentracji i pamięci
    • pogorszenie funkcji poznawczych
    • neurodegeneracja zwłaszcza u osób starszych – zastosowanie przede wszystkim profilaktyczne

• układ odpornościowy:
  • owoc
    • osłabienie
    • rekonwalescencja
    • profilaktyka chorób cywilizacyjnych

zewnętrzne:
zastosowanie ma odwar z liści w płukankach i przemywaniach

• stany zapalne jamy ustnej (afty, zapalenie dziąseł) i gardła
• egzema z sączącymi zmianami – do przemywania skóry
• oparzenia, owrzodzenia

 

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki borówki
• kobiety w ciąży i karmiące
  • brak danych bezpieczeństwa i brak odpowiednich badań toksykologicznych
• ostrożność należy zachować przyjmując liść borówki czernicy w cukrzycy przy równoczesnym stosowaniu leków hipoglikemicznych (ryzyko hipoglikemii),
  • może nasilić efekt leków przeciwcukrzycowych – ryzyko hipoglikemii
• dzieci poniżej 12 roku życia (liść)
  • brak wystarczających danych klinicznych
• osoby ze skłonnością do zaparć powinny uważać na przyjmowanie suszonych owoców
• wyciągi standaryzowane z owoców borówki mogą wchodzić w interakcje z lekami naczyniowymi i przeciwzakrzepowymi

1. NAPAR Z LIŚCI BORÓWKI CZERNICY

Składniki:

• 1 – 2 łyżeczki (ok. 1,5 – 2 g)suszonego liścia borówki czernicy
• 200 ml (1 szklanka)wrzątku

Przepis:
Zalać liście wrzątkiem, przykryć i parzyć przez 10 – 15 minut. Następnie przecedzić. Spożywać na świeżo, bez gotowania.

Działanie i dawkowanie:

• Działanie:ściągające, lekko hipoglikemiczne, przeciwzapalne, moczopędne
• Dawkowanie:1 szklanka 2 – 3 razy dziennie, najlepiej przed posiłkiem

Zastosowanie:

• pomocniczo wniezapalnych biegunkach, w łagodnym podwyższeniu glukozy, do płukania jamy ustnej i gardła
• wewnętrznie i zewnętrznie jako środek o łagodnym działaniu ściągającym

---

2. ODWAR Z LIŚCI BORÓWKI CZERNICY

Składniki:

• 1 łyżka (ok. 3 g) suszonego liścia borówki
• 200 ml zimnej wody

Przepis:
Zalać liście zimną wodą, doprowadzić do wrzenia i gotować powoli przez 10 minut. Zdjąć z ognia, odstawić pod przykryciem na kolejne 10 minut, przecedzić.

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: silniej ściągające i przeciwbakteryjne niż napar, garbniki lepiej ekstrahowane w wyższej temperaturze
• Dawkowanie:½ – 1 szklanka 2 razy dziennie, ewentualnie używać do płukanek i przemywań

Zastosowanie:

• w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła, jako płukanka do ran i w nieżytach żołądkowo-jelitowych

---

3. ODWAR Z OWOCÓW BORÓWKI CZERNICY

Składniki:

• 1 łyżka (ok. 10 – 15 g)suszonego owocu borówki
• 250 ml wody

Przepis:
Zalać owoce wodą, zagotować i gotować na małym ogniu przez 10 minut. Odstawić pod przykryciem na 15 minut, przecedzić.

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: ściągające, przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne, osłaniające
• Dawkowanie: ½ – 1 szklanka 2 – 3 razy dziennie

Zastosowanie:

• tradycyjnie przy biegunkach, zatruciach pokarmowych, stanach zapalnych jelit (zwłaszcza u dzieci i osób starszych)

---

4. SYROP Z OWOCÓW BORÓWKI CZERNICY

Składniki:

• 500 g świeżych owoców borówki
• 500 g cukru
• 100 – 150 ml wody
• (opcjonalnie) kilka kropel soku z cytryny dla utrwalenia

Przepis:
Owoce zasypać cukrem i odstawić na 24 h. Następnie dodać wodę, lekko podgrzać (nie gotować!) i przecedzić przez gazę. Przelać do butelek, można krótko pasteryzować.

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: osłaniające, przeciwzapalne, wzmacniające naczynia, poprawiające mikrokrążenie siatkówki
• Dawkowanie: 1 – 2 łyżeczki 2 – 3 razy dziennie, dzieciom połowę dawki

Zastosowanie:

• ogólne wzmocnienie, profilaktyka oczu, u dzieci w stanach osłabienia i infekcji

---

5. NALEWKA Z OWOCÓW BORÓWKI CZERNICY

Składniki:

• 100 gświeżych lub suszonych owoców
• 300 – 500 ml 40 – 50% alkoholu (np. wódka)
• (opcjonalnie) łyżka miodu lub cukru dla smaku

Przepis:
Zmiażdżyć owoce, zalać alkoholem w słoju, odstawić w ciemne miejsce na 10 – 14 dni, codziennie wstrząsać. Po tym czasie przefiltrować przez gazę, przelać do ciemnej butelki.

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: poprawia mikrokrążenie, działa antyoksydacyjnie, wzmacnia naczynia krwionośne, wspomaga widzenie
• Dawkowanie: 10 – 20 kropli 1 – 2 razy dziennie, rozcieńczone w wodzie

Zastosowanie:

• w domowych kuracjach wzmacniających jako środek ogólnotonizujący i wspomagający układ naczyniowy oraz wzrok

---