• Nazwa „święte ziele”
  Bukwica była znana już w starożytności i średniowieczu jako „święte ziele” (łac. herba benedicta). Uważano ją za jedną z najpotężniejszych roślin leczniczych – miała chronić przed złem, demonami i czarami. Wierzono, że posadzona wokół domu zabezpiecza mieszkańców przed chorobami i złymi duchami.
•  „Więcej wart bukwicy niż całej apteki”
  Tak miał mawiać rzymski lekarz Antonius Musa, osobisty medyk cesarza Augusta. Przypisywał on bukwicy ponad 40 różnych właściwości leczniczych. Roślina była uważana za tak skuteczną, że średniowieczne przysłowie głosiło: „Nie ma lepszego lekarstwa w aptece niż bukwica”.
• Bukwica w magii i rytuałach
  W tradycji ludowej bukwica była palona w kadzidłach rytualnych oczyszczających domy i stajnie. Noszono ją jako amulet przy sercu, by chronić przed złym spojrzeniem i melancholią. Uważano, że sprzyja spokojnemu snu i odpędza koszmary.

BUKWICA LEKARSKA – Betonica officinalis

• ziele bukwicy – Betonicae herba
• korzeń bukwicy – Betonicae radio – zwłaszcza w zielarstwie ludowym (wykorzystywano go jednak zdecydowanie rzadziej niż ziele

• zbioru dokonuje się w okresie kwitnienia – czerwiec – sierpień (VI – VIII)
• zbiera się nadziemne części (łodygi, liście, kwiaty), gdy:
  • dolne kwiaty już rozkwitły, a górne pąki są jeszcze zamknięte

• surowiec najlepiej suszyć w temperaturze pokojowej, w cienistych i przewiewnych miejscach, z dala od bezpośredniego światła słonecznego; idealne są poddasza, altany, wiaty – z dobrą cyrkulacją powietrza
• można również stosować suszarki ogrzewane do maksymalnej temperatury 35 – 40°C, co pozwala zachować zawartość olejków eterycznych i innych substancji czynnych
  • proces suszenia trwa zwykle  3 – 6 godzin, zależnie od ilości i wilgotności surowca

Prawidłowo wysuszone ziele powinno zachować:

• kolor – zieleń liści, lekko brunatne łodygi, fiołkowate kwiaty
• zapach – aromatyczny, korzenny, lekko gorzkawy
• konsystencję – suche, kruche – łodygi łamią się przy zginaniu
• smak – lekko cierpki, ściągający, gorzkawy

• irydoidy
• garbniki
• flawonoidy
• kwasy fenolowe
• olejek eteryczny (w śladowych ilościach)
• alkaloidy pirolizydynowe – brak lub śladowe ilości (ważne w kontekście bezpieczeństwa stosowania!)
• śluzy roślinne – łagodzące i powlekające (głównie w liściach)

• lekko uspokajające (sedatywne)
• wykrztuśne i przeciwzapalne
• przeciwbakteryjne
• ściągające (antidiarrhoicum)
• źółciopędne i trawienne
• przeciwzapalne i antyseptyczne
  w stosowaniu zewnętrznym ziele bukwicy hamuje rozwój bakterii i zmniejsza odczyn zapalny skóry
• przyspieszające proces gojenia
• przeciwobrzękowe i łagodzące

wewnętrzne:

• układ nerwowy i psychiczny
  (w klasztorach benedyktyńskich uznawano ją za łagodny środek wyciszający);
  aktualnie bukwicę wykorzystywana jest:
  • w stanach napięcia nerwowego, rozdrażnienia, bezsenności
    • często stosowana w mieszankach z melisą, chmielem, serdecznikiem
  • pomocniczo przy migrenach i bólach głowy o podłożu nerwowym
    • jako element łagodnych terapii neurotonicznych
    • dawniej często parzono ją z dodatkiem rumianku lub mięty

W tradycyjnym ziołolecznictwie bukwica lekarska była uważana za jedno z najskuteczniejszych ziół stosowanych przy epilepsji (padaczce). To właśnie to wskazanie pojawia się najczęściej w średniowiecznych zielnikach i apteczkach klasztornych. Podawano ją zazwyczaj w formie naparu lub nalewki, wierząc, że „oczyszcza głowę i chroni duszę przed konwulsją

• układ oddechowy
  • przewlekły kaszel, zapalenie oskrzeli
    dawniej bukwica często była składnikiem syropów i naparów, zarówno na kaszel mokry jak i suchy
  • angina, zapalenie gardła – płukanki z naparu łagodzą stany zapalne jamy ustnej i gardła

• układ pokarmowy
  • biegunki (szczególnie u dzieci) – dzięki dużej zawartości garbników działała ściągająco i przeciwbakteryjnie
  • nieżyt żołądka i jelit
  • wzdęcia i niestrawność – używano jako przyprawy i środka trawiennego
  • pasożyty jelitowe – dawniej bukwicę wykorzystywano także jako lek pomocniczy w zwalczaniu robaków (zwłaszcza owsików)

• pozostałe
  • tonizujące i ogólnie wzmacniające
    stosowana w stanach rekonwalescencji, osłabienia, wyczerpania psychofizycznego
  • poprawia krążenie i wspomaga pamięć (w połączeniu np. z miłorzębem) – zwłaszcza dla osób starszych

zewnętrzne:

• rany, oparzenia, wrzody, owrzodzenia żylakowe – okłady i przemywania z naparu ziela
• trądzik, egzema, świąd skóry – kąpiele z dodatkiem ziela działały łagodząco
• hemoroidy – nasiadówki i czopki z ekstraktu bukwicy

• Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności
  • nadwrażliwość lub alergia na składniki bukwicy
    ogólnie bukwica uznawana jest za roślinę bezpieczną  (zawsze jednak istnieje możliwość indywidualnej reakcji)
  • kobiety w ciąży i karmiące
    brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania u kobiet ciężarnych i karmiących
  • dzieci poniżej 12 roku życia – brak badań
  • osoby przyjmujące leki  – brak badań dotyczących interakcji

1. Napar z bukwicy (łagodny środek uspokajający i trawienny)

Składniki:

• 1 łyżka suszonego ziela bukwicy
• 200 ml (1 szklanka) wrzącej wody

Przepis:

• ziele zalać wrzątkiem, przykryć i zaparzać przez 15 minut
• Przecedzić przez sito i wypić

Działanie:

• uspokajające i tonizujące (działa lekko sedatywnie)
• wspomaga trawienie i pracę wątroby
• lekko żółciopędne i przeciwzapalne

Dawkowanie:

• pić 2 – 3 razy dziennie po ½ szklanki ciepłego naparu, najlepiej przed posiłkiem lub wieczorem

Zastosowanie:

• napięcie nerwowe, rozdrażnienie, bezsenność
• niestrawność, wzdęcia, lekkie bóle brzucha
• delikatne wsparcie w rekonwalescencji i stanach osłabienia

---

2. Odwar z bukwicy (do płukanek i okładów)

Składniki:

• 2 łyżki suszonego ziela bukwicy
• 250 ml zimnej wody

Przepis:

• ziele zalać zimną wodą, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu 5 – 10 minut
• odstawić pod przykryciem na 10 minut, przecedzić

Działanie:

• przeciwzapalne, ściągające, antyseptyczne
• łagodzi stany zapalne skóry i błon śluzowych
• przyspiesza gojenie

Dawkowanie:

• stosować zewnętrznie: jako okłady, przemywania, płukanki 2 – 3 razy dziennie

Zastosowanie:

• rany, owrzodzenia, zmiany skórne
• zapalenie gardła, dziąseł (płukanka)
• hemoroidy, egzema, trądzik

---

3. Nalewka z bukwicy (środek uspokajający i tonizujący)

Składniki:

• 50 g suszonego ziela bukwicy
• 250 ml alkoholu 40 – 60%

Przepis:

Ziele zalać alkoholem w szklanym słoiku, szczelnie zakręcić i macerować przez 14 dni w ciemnym, ciepłym miejscu. Codziennie wstrząsać. Po 2 tygodniach przecedzić i przelać do butelki z ciemnego szkła.

Działanie:

• łagodnie uspokajające, adaptogenne
• wspomaga pracę układu nerwowego i pokarmowego
• tonizujące przy osłabieniu i rekonwalescencji

Dawkowanie:

• 15 – 20 kropli 2 – 3 razy dziennie, rozcieńczone w niewielkiej ilości wody
• można przyjmować również przed snem

Zastosowanie:

• napięcia nerwowe, lekka bezsenność
• bóle głowy o podłożu nerwowym
• stany zmęczenia, osłabienia, melancholia

---