W Pigułce

  • roślina wieloletnia, użytkowa, lecznicza, ozdobna
  • wzrost – do 6m, a w uprawach nawet więcej
  • zawsze wije się w prawo (dotyczy H. lupulus, ale nie wszystkich pnączy)

  • system korzeniowy:
    • palowy, głęboki, z silnie rozgałęzionymi rozgałęzieniami bocznymi
    • korzenie wykazują dużą zdolność regeneracyjną i wegetatywnego rozmnażania – chmiel może odradzać się z fragmentów korzeni i kłączy
  • budowa:
    • korzeń sięga do 2 – 4 m w głąb ziemi
  • kłącza:
    • grube, mięsiste, poziome lub ukośne kłącza, zgrubiałe u podstawy
    • stanowią główne organy przetrwalnikowe – przeżywają zimę, z nich wyrastają nowe pędy
    • z kłączy wyrastają: korzenie przybyszowe, które wspomagają system korzeniowy oraz pąki odnawiające, z których wiosną rozwijają się pędy nadziemne (łodygi)

  • łodyga:
    • pnąca, silnie wydłużająca się, czepna, miękka, soczysta, a u podstawy z czasem częściowo zdrewniała
  • pędy:
    • mają czworokątny (czterokanciasty) przekrój poprzeczny  (jest to jedna z cech diagnostycznych gatunku)
    • na kantach łodygi występują włoski czepne, które są haczykowato zagięte ku tyłowi (ku dołowi) i które umożliwiają roślinie wspinanie się po podporach, zaczepiając się mechanicznie o powierzchnie, co pozwala pędom spiralnie się owijać
    • pędy chmielu zawsze owijają się wokół podpory zgodnie z ruchem wskazówek zegara, czyli w sposób prawoskrętny

cechy blaszki liściowej

  • blaszka liściowa dłoniasto klapowana – zwykle 3 – lub 5 – klapowa, rzadziej 7 – klapowa u silnie rozwiniętych liści, nasada liścia sercowata, szeroka, z głębokim wcięciem
  • powierzchnia blaszki szorstka i chropowata, szczególnie z wierzchu, pokryta drobnymi, sztywnymi włoskami – nadaje liściom „szorstki” dotyk, a brzeg blaszki grubo i nieregularnie ząbkowany – wyraźnie piłkowany (gruboząbkowany)
  • wierzch liścia matowy, ciemnozielony, spód jaśniejszy i często delikatnie owłosiony, szczególnie wzdłuż nerwów
  • liście są długoogonkowe, z wyraźnym ogonkiem liściowym osadzonym na łodydze
  • liście towarzyszące kwiatom (podsadki) są znacznie mniejsze, często bezklapowe lub z jedynie zarysem klap, pełnią funkcję ochronną
  • przylistki obecne i mają kształt jajowato – lancetowaty, często są zrośnięte u nasady, pokryte miękkimi włoskami (pełnią funkcję osłaniającą młode pędy i kwiatostany)
  • ułożenie liści na łodydze – naprzeciwległe (liście wyrastają parami naprzeciw siebie, w węzłach pędu)
  • u młodych pędów liście mogą być mniej klapowane lub słabiej rozwinięte, natomiast u starszych – wyraźnie klapowane i szerokie

  • pora kwitnienia czerwiec – sierpień (VI – VIII)
    chmiel zaczyna kwitnienie wczesnym latem, zwykle w czerwcu, a pełnię kwitnienia osiąga w lipcu – sierpniu (utrzymuje się ono do końca sierpnia, rzadziej do września, w zależności od warunków pogodowych i stanowiska)
  • barwa kwiatów:
    • kwiaty żeńskie – bladozielone do żółtawozielonych, często niepozorne
      • mają postać kłosokształtną, a po zapłodnieniu przekształcają się w tzw. szyszki chmielowe(strobile), które składają się z licznych przysadek i podsadek, między którymi znajdują się drobne kwiaty. Brak barwnego okwiatu – kwiaty są pozbawione płatków i działek.
    • kwiatostany męskie – wiechowate

  • orzeszek

  • nadrzeczne zarośla (łozowiska, łęgowe lasy olszowo – wierzbowe i jesionowo – topolowe)
  • wilgotne lasy liściaste (łęgowe i grądowe) – szczególnie na obrzeżach lasów, w miejscach z dostępem do światła
  • zarośla ruderalne i nadrzeczne zakrzewienia (w tym zarośla pokrzywowe, łopianowe, chętnie pojawia się przy ciekach wodnych i rowach;
  • przydroża, stare ogrodzenia, podmurówki, skraje pól i ogrodów – tam, gdzie gleba jest wilgotna i zasobna w azot, a roślina może znaleźć podporę do wspinania
  • preferuje gleby świeże do wilgotnych, głębokie, próchniczne, bogate w azot i składniki mineralne
  • stanowisko nasłonecznione lub lekko zacienione

W Pigułce

  • roślina wieloletnia, użytkowa, lecznicza, ozdobna
  • wzrost – do 6m, a w uprawach nawet więcej
  • zawsze wije się w prawo (dotyczy H. lupulus, ale nie wszystkich pnączy)

  • system korzeniowy:
    • palowy, głęboki, z silnie rozgałęzionymi rozgałęzieniami bocznymi
    • korzenie wykazują dużą zdolność regeneracyjną i wegetatywnego rozmnażania – chmiel może odradzać się z fragmentów korzeni i kłączy
  • budowa:
    • korzeń sięga do 2 – 4 m w głąb ziemi
  • kłącza:
    • grube, mięsiste, poziome lub ukośne kłącza, zgrubiałe u podstawy
    • stanowią główne organy przetrwalnikowe – przeżywają zimę, z nich wyrastają nowe pędy
    • z kłączy wyrastają: korzenie przybyszowe, które wspomagają system korzeniowy oraz pąki odnawiające, z których wiosną rozwijają się pędy nadziemne (łodygi)

  • łodyga:
    • pnąca, silnie wydłużająca się, czepna, miękka, soczysta, a u podstawy z czasem częściowo zdrewniała
  • pędy:
    • mają czworokątny (czterokanciasty) przekrój poprzeczny  (jest to jedna z cech diagnostycznych gatunku)
    • na kantach łodygi występują włoski czepne, które są haczykowato zagięte ku tyłowi (ku dołowi) i które umożliwiają roślinie wspinanie się po podporach, zaczepiając się mechanicznie o powierzchnie, co pozwala pędom spiralnie się owijać
    • pędy chmielu zawsze owijają się wokół podpory zgodnie z ruchem wskazówek zegara, czyli w sposób prawoskrętny

cechy blaszki liściowej

  • blaszka liściowa dłoniasto klapowana – zwykle 3 – lub 5 – klapowa, rzadziej 7 – klapowa u silnie rozwiniętych liści, nasada liścia sercowata, szeroka, z głębokim wcięciem
  • powierzchnia blaszki szorstka i chropowata, szczególnie z wierzchu, pokryta drobnymi, sztywnymi włoskami – nadaje liściom „szorstki” dotyk, a brzeg blaszki grubo i nieregularnie ząbkowany – wyraźnie piłkowany (gruboząbkowany)
  • wierzch liścia matowy, ciemnozielony, spód jaśniejszy i często delikatnie owłosiony, szczególnie wzdłuż nerwów
  • liście są długoogonkowe, z wyraźnym ogonkiem liściowym osadzonym na łodydze
  • liście towarzyszące kwiatom (podsadki) są znacznie mniejsze, często bezklapowe lub z jedynie zarysem klap, pełnią funkcję ochronną
  • przylistki obecne i mają kształt jajowato – lancetowaty, często są zrośnięte u nasady, pokryte miękkimi włoskami (pełnią funkcję osłaniającą młode pędy i kwiatostany)
  • ułożenie liści na łodydze – naprzeciwległe (liście wyrastają parami naprzeciw siebie, w węzłach pędu)
  • u młodych pędów liście mogą być mniej klapowane lub słabiej rozwinięte, natomiast u starszych – wyraźnie klapowane i szerokie

  • pora kwitnienia czerwiec – sierpień (VI – VIII)
    chmiel zaczyna kwitnienie wczesnym latem, zwykle w czerwcu, a pełnię kwitnienia osiąga w lipcu – sierpniu (utrzymuje się ono do końca sierpnia, rzadziej do września, w zależności od warunków pogodowych i stanowiska)
  • barwa kwiatów:
    • kwiaty żeńskie – bladozielone do żółtawozielonych, często niepozorne
      • mają postać kłosokształtną, a po zapłodnieniu przekształcają się w tzw. szyszki chmielowe(strobile), które składają się z licznych przysadek i podsadek, między którymi znajdują się drobne kwiaty. Brak barwnego okwiatu – kwiaty są pozbawione płatków i działek.
    • kwiatostany męskie – wiechowate

  • orzeszek

  • nadrzeczne zarośla (łozowiska, łęgowe lasy olszowo – wierzbowe i jesionowo – topolowe)
  • wilgotne lasy liściaste (łęgowe i grądowe) – szczególnie na obrzeżach lasów, w miejscach z dostępem do światła
  • zarośla ruderalne i nadrzeczne zakrzewienia (w tym zarośla pokrzywowe, łopianowe, chętnie pojawia się przy ciekach wodnych i rowach;
  • przydroża, stare ogrodzenia, podmurówki, skraje pól i ogrodów – tam, gdzie gleba jest wilgotna i zasobna w azot, a roślina może znaleźć podporę do wspinania
  • preferuje gleby świeże do wilgotnych, głębokie, próchniczne, bogate w azot i składniki mineralne
  • stanowisko nasłonecznione lub lekko zacienione

Ciekawostki

  • Chmiel i zakony – święta gorycz
    Uprawa i selekcja chmielu była doskonalona w klasztorach – to benedyktyni i cystersi przyczynili się do rozwoju jego uprawy jako surowca piwowarskiego. Św. Hildegarda z Bingen (XII w.) jako jedna z pierwszych opisała chmiel w dziele zielarskim i zalecała go jako środek uspokajający i konserwujący.
  • Piwo, jakie znamy
    Choć piwo istniało tysiące lat przed chmielem (np. w Mezopotamii i Egipcie), to dopiero dodatek szyszek chmielowychw średniowieczu zmienił jego charakter – nadawały mu goryczkę, lepszy smak i trwałość dzięki właściwościom przeciwbakteryjnym
  • Chmiel – dzika piękność na polskich płotach
    W polskiej kulturze ludowej chmiel często rósł przy zagrodach, płotach i przydrożach. Jego długie, wijące się pędy wykorzystywano do ozdabiania chat i strojów dożynkowych. W niektórych regionach szyszki wkładano do poduszek, by ułatwić zasypianie i chronić przed „złymi snami”.
  • Żywe  pędzące liny
    chmiel jest rośliną o bardzo dynamicznym wzroście – jej jednoroczne pędy nadziemne mogą osiągać długość nawet do 6–8 metrów, przy intensywnym wzroście sięgającym 20–25 cm na dobę
  • Prawoskrętny wspinacz – wyjątek w świecie pnączy
    Chmiel to jedna z nielicznych roślin pnących, które zawsze wiją się w prawo (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Ten kierunek jest zapisany genetycznie – inne gatunki, np. powój, wije się w lewo.
    Nawet jeśli spróbujemy obrócić pędy, prędzej czy później powrócą do ruchu zgodnego z kierunkiem wskazówek na tarczy zegarowej
  • Szyszka, która nie jest szyszką
    Choć wszyscy mówią o „szyszkach chmielowych”, to botanicznie nie są to prawdziwe szyszki (jak u drzew iglastych), lecz przekształcone żeńskie kwiatostany, zbudowane z łusek przysadkowych. W ich wnętrzu znajdują się drobne owoce – orzeszki
  • Roślina estrogennie aktywna
    Chmiel to jeden z najsilniejszych fitoestrogenów znanych w świecie roślinnym!
  • Krewny konopi
    Chmiel należy do tej samej rodziny co konopie – Cannabaceae. Choć nie zawiera psychoaktywnych kannabinoidów, to ich budowa chemiczna i aromaty są na tyle podobne, że chmiel bywa wykorzystywany do aromatyzowania… imitacji marihuany.
  • Symbol młodości i płodności
    W tradycji ludowej chmiel bywał symbolem żywotności, płodności i mocy rodu. Podczas dożynek wieńczono nim młodych żniwiarzy, a jego pędy wplatano w wieńce weselne – miał zapewniać płodność i zdrowie potomstwa

SUROWIEC ZIELARSKI

CHMIEL ZWYCZAJNY – Humulus lupulus

  • szyszka chmielu – Lupuli strobili
  • lupulina – Lupulinum (Glandulae lupuli) 

CZAS ZBIORU

  • szyszki
    • szyszki (kwiatostany żeńskie) najczęściej zbiera się sierpień – wrzesień (VIII – IX),
    • zwykle przypada to na okres około 2 – 3 tygodnie po zakończeniu kwitnienia

Jak rozpoznać dojrzałość szyszek?

  • szyszki są lekko otwarte, ale nie rozsypują się
  • mają zielonkawożółty kolor, są suche w dotyku, elastyczne, ale nie miękkie.
  • przy ściśnięciu powinny sprężyście wracać do kształtu
  • wydzielają charakterystyczny żywiczny, gorzki zapach.
  • łuski szyszek łatwo rozchylają się, a wewnątrz widać żółty proszek – lupulinę

warto wiedzieć

Dlaczego nie należy zbierać szyszek zbyt wcześnie?

  • zbyt wczesny zbiór (np. przy szyszkach jeszcze zupełnie zamkniętych) prowadzi do niższej zawartości substancji czynnych, zwłaszcza olejków i żywic.
  • zbyt późny – do ich rozsypywania się i pogorszenia jakości.

Zasada praktyczna: Szyszki zbiera się w fazie pełnej dojrzałości technologicznej, ale jeszcze przed przejrzeniem– kiedy są suche, ale nie kruche.

  • lupulina
    • to żółty, aromatyczny proszek, czyli wydzielina gruczołowych włosków (główek lupulinowych) znajdujących się na wewnętrznej stronie łusek szyszek
    • zbiera się ją równolegle z dojrzałymi szyszkami

SUSZENIE

szyszki

  • szyszki należy rozłożyć cienką warstwą w przewiewnym, suchym i zacienionym miejscu (bez bezpośredniego nasłonecznienia!)
  • prawidłowo wysuszone szyszki powinny być suche, ale nie łamliwe, lekko sprężyste, z zachowaną intensywną barwą i aromatem
  • w suszarkach w temperaturze  35˚- 40C

PODSTAWOWE ZWIĄZKI CZYNNE

szyszki

  • związki żywicowe (goryczowe) – 15 – 30% –  to najważniejsza grupa czynna farmakologicznie
  • olejek eteryczny
  • flawonoidy
  • garbniki
  • triterpeny
  • sterole roślinne
  • kwas askorbinowy (witamina C) – śladowe iloś
  • pektyny
  • składniki mineralne – K, Ca, Mg, Fe, Zn (w niewielkich ilościach)
  • lupulina (wydzielina gruczołów włosków) – stanowi najcenniejszą część surowca, gromadząc substancje czynne w największym stężeniu

DZIAŁANIE

wewnętrzne:

  • uspokajające
  • nasenne – działanie łagodne – głównie w wyciągach alkoholowych
  • przeciwlękowe, przeciwnerwicowe – wyciągi alkoholowe
  • poprawiające trawienie (pobudzające wydzielanie soków trawiennych) – zapobiega bezsoczności żołądka, pobudza trzustkę i jelita do wydzielania enzymów, wzmaga wydzielanie żółci – wyciągi wodne
  • spazmolityczne (zmniejsza napicie mięśni gładkich przewodu pokarmowego) – wyciąg wodno – alkoholowe
  • regulujące apetyt
  • regulujące cykl i łagodzące objawy menopauzy

zewnętrzne:

  • przeciwzapalne
  • przeciwbakteryjne
    w leczeniu zakażonych ran bakteryjnych bardzo dobrze działa maść na lanolinie z ekstraktem eterowym z lupuliny

Lupulina (Glandulae Lupuli) –  gruczoły olejkowe kwiatostanów chmielu działają:

  • estrogennie
  • obniżają popęd płciowy
  • osłabia wrażliwość mięśni

ZASTOSOWANIE

wewnętrzne:

  • układ nerwowy:
    • łagodne stany napięcia nerwowego
    • drażliwość, niepokój, uczucie rozkojarzenia
    • trudności z zasypianiem, płytki sen
    • nerwice czynnościowe (zespół jelita drażliwego, nerwica żołądka)
    • pobudliwość u dzieci (np. kąpiele z chmielem)
  • układ pokarmowy:
    • niestrawność czynnościowa
    • brak łaknienia
    • wspomaganie trawienia i pobudzenie wydzielania soku żołądkowego
    • skurcze jelit i żołądka (spazmolitycznie)
    • wzdęcia, odbijanie, napięcie w nadbrzuszu
  • układ hormonalny i rozrodczy – żeński
    • uderzenia gorąca, rozdrażnienie, bezsenność w okresie menopauzy
    • nieregularne miesiączki, napięcie przedmiesiączkowe (PMS)

zewnętrzne:

  • stany zapalne skóry, czyraki, świąd – płukanki i okłady
  • cera łojotokową i łuszczą się
  • stany zapalne jamy ustnej – pomocniczo w łagodzeniu

ŚRODKI OSTROŻNOŚCI

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności;

  • nadwrażliwość lub alergia na składniki chmielu
  • kobiety w ciąży i karmiące
  • dzieci poniżej 12 roku życia – działanie uspokajające i hormonalne nie zostało wystarczająco przebadane w tej grupie wiekowej
  • obecność schorzeń nowotworowych estrogenozależnych np. rak piersi, jajnika, endometrium
  • przyjmowanie leków uspokajających, nasennych lub przeciwlękowych

PRZYKŁADOWE SPOSOBY PRZYRZĄDZANIA

1. Napar z szyszek chmielu 

Składniki:

  • 1 łyżeczka (ok. 1 g) suszonych szyszek chmielowych
  • 200 ml wrzącej wody

Przepis:
Zalać surowiec wrzątkiem, przykryć i parzyć 10 minut. Następnie przecedzić.

Działanie:

  • łagodnie uspokajające
  • wspomaga zasypianie
  • pobudza apetyt
  • łagodzi napięcia trawienne

Dawkowanie:

  • 1 filiżanka wieczorem, najlepiej 30 – 60 min przed snem
  • można stosować 1 – 3 razy dziennie przy nerwowości i niestrawności

Zastosowanie:

  • nerwowość, bezsenność, brak apetytu, napięcie przewodu pokarmowego (tradycyjne zastosowanie)

2. Nalewka z szyszek chmielu 

Składniki:

  • 1 część suszonych szyszek chmielu
  • 5 części alkoholu 60 – 70%

Przepis:
Surowiec rozdrobniony zalać alkoholem, odstawić w ciemne miejsce na 10 – 14 dni, codziennie wstrząsać. Po tym czasie przecedzić przez gazę lub filtr.

Działanie:

  • silniejsze niż napar
  • uspokajające, lekko nasenne
  • estrogennopodobne (dzięki prenylowanym flawonoidom)
  • wspomagające trawienie (gorycze)

Dawkowanie:

  • 15 – 20 kropli 2 – 3 razy dziennie w niewielkiej ilości wody
  • przy bezsenności: 20 – 30 kropli 30 minut przed snem

Zastosowanie:

  • nerwica, stres, bezsenność, zespół napięcia przedmiesiączkowego, menopauza, brak apetytu

3. Gliceryt chmielowy

Składniki:

  • 1 część szyszek chmielu
  • 3 części mieszaniny: 70% gliceryna + 30% woda

Przepis:

Zalać szyszki chmielu gliceryną z wodą, pozostawić na 7 – 10 dni w ciemnym miejscu. Codziennie mieszać. Przecedzić i przechowywać w butelce z ciemnego szkła.

Działanie:

  • łagodne działanie uspokajające
  • bezalkoholowa alternatywa nalewki (dla dzieci, osób starszych)

Dawkowanie:

  • 1 ml (ok. 20 kropli) 1 – 3 razy dziennie

Zastosowanie:

  • łagodne stany napięcia nerwowego, pobudliwość u dzieci, problemy ze snem

4. Kąpiel ziołowa z szyszek chmielu

Składniki:

  • 50 – 100 g suszonych szyszek
  • 2 litry wody

Przepis:
Szyszki zalać wrzątkiem, gotować 5–10 minut pod przykryciem, odstawić na 15 minut. Przecedzić i wlać do wanny z ciepłą wodą (temperatura ok. 37°C).

Działanie:

  • relaksujące, uspokajające
  • łagodzące świąd, napięcie nerwowe, bezsenność

Zastosowanie:

  • bezsenność u dzieci i dorosłych, napięcie nerwowe, nerwobóle, stany lękowe

 

BIBLIOGRAFIA

BIBLIOGRAFIA  – botanika

0%
OFERTA SPECJALNA

„Botanika dla Zielarza w pigułce"
to same najważniejsze rzeczy, które powinieneś wiedzieć

Możesz zamówić wersję elektroniczną, która będzie pomocna przy oznaczaniu roślin