• Najstarsza przyprawa z czosnkową nutą?
  Czosnaczek pospolity był używany przez ludzi już 6000 lat temu! Archeolodzy odkryli jego pozostałości w neolitycznych garnkach znalezionych na terenach dzisiejszej Danii i Niemiec. To jedno z najstarszych znanych zastosowań roślin przyprawowych w Europie — świadectwo tego, że ludzie doceniali jego czosnkowy smak na długo przed udomowieniem czosnku czy cebuli. W epoce kamienia czosnaczek był nie tylko pożywieniem, ale i elementem kulinarnej tradycji.
• Dzikie ziele przyprawowe
  dawniej czosnaczek był stosowany jako dzika przyprawa- dodawano go do mięs, sałatek, zup i twarogu. W Anglii i Niemczech przez wieki służył jako zamiennik czosnku tam, gdzie jego uprawa była niemożliwa. Liście (zwłaszcza młodziutkie) mają delikatny czosnkowo-musztardowy smak
• Roślina inwazyjna
  w Ameryce Północnej czosnaczek pospolity jest uznawany za gatunek inwazyjny. Sprowadzony tam celowo jako roślina przyprawowa w XIX wieku, wymknął się spod kontroli i rozprzestrzenił się w wielu stanach USA, wypierając rodzime gatunki runa leśnego;
  pierwsze badania nad ekologią tej rośliny w Ameryce Północnej rozpoczęły się już w latach 70 XX wieku, ze względu na jej ekspansywny wzrost. Zwrócono wówczas szczególną uwagę na mechanizmy jej oddziaływania, w tym na jej zdolność do konkurowania o zasoby oraz wytwarzanie metabolitów wtórnych, które wywierają negatywny wpływ na rodzime rośliny, owady i drobnoustroje
• Roślina pszczelarska i motylowa
  czosnaczek jest ceniony przez pszczoły, a jego kwiaty odwiedzają także motyle. Co ciekawe, jest rośliną żywicielską dla gąsienic motyli z rodzaju Pieris(np. bielinka kapustnika), które żywią się liśćmi tej rośliny
• Zielona przez całą zimę
  w pierwszym roku czosnaczek tworzy przyziemną rozetę liści, która pozostaje zielona przez całą zimę, co czyni go jedną z niewielu roślin jadalnych dostępnych świeżo wczesną wiosną – cenne źródło witamin po zimie

• ziele czosnaczka – Alliariae herba

• zbiór czosnaczka w zależności od wykorzystania:

Do celów leczniczych:
ziele najlepiej pozyskiwać przed pełnią kwitnienia, najlepiej na przełomie kwietnia i maja. W tym okresie zawiera najwięcej:

• związków siarkowych (odpowiedzialnych za działanie przeciwbakteryjne),
• flawonoidów i glukozynolanów o działaniu przeciwzapalnym i wykrztuśnym.

Do celów przyprawowych: nasiona – lipiec (VII)
pod koniec okresu kwitnienia i po wytworzeniu owoców, czyli od czerwca do lipca, można zbierać łuszczyny i dojrzałe nasiona.

• po wysuszeniu nasiona można rozdrobnić i stosować jak gorczycę – mają pikantny, musztardowy smak.
• bywają też używane do przygotowywania przypraw, musztard ziołowych lub octów ziołowych.

Warto wiedzieć:

Łuszczyny zbiera się, gdy zaczynają żółknąć, ale jeszcze nie pękły. Po zbiorze można dosuszyć je w przewiewnym miejscu i wydłubać nasiona

Do celów kulinarnych: młode liście — marzec – kwiecień (III – IV)
najbardziej wartościowe kulinarnie są młode, świeże liście czosnaczka zebrane wczesną wiosną, zanim roślina zakwitnie. Idealny okres przypada na marzec i kwiecień, a w cieplejszych rejonach już pod koniec lutego. W tym czasie liście są:

• delikatniejsze w smaku, subtelnie czosnkowo-musztardowe, bez goryczy,
• cienkie, soczyste i miękkie, doskonałe do sałatek, pesto, twarożku, zup i jako zamiennik czosnku.

Po rozpoczęciu kwitnienia (maj – czerwiec), liście stają się twardsze i bardziej intensywne w smaku, z nutą goryczy — wtedy nadają się już głównie do przetworów lub jako dodatek z umiarem.

Warto wiedzieć:

Najsmaczniejsze są liście zebrane w cieniu lub półcieniu, gdzie roślina rośnie wolniej i liście są bardziej soczyste.

• zebrane  ziele należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym i zacienionym miejscu
• w suszarkach w temperaturze do 35˚C (wyższe temperatury niszczą składniki aktywne)

warto wiedzieć:

• suszone ziele zachowuje część właściwości leczniczych (szczególnie ściągających, przeciwzapalnych), ale traci większość substancji lotnych i enzymatycznych, co ogranicza działanie antyseptyczne i smakowe
• świeże ziele ma silniejsze właściwości przeciwdrobnoustrojowe i intensywniejszy smak – idealne do spożycia na surowo

• glukozynolany – związki siarki
• aminokwasy siarkowe (cysteina, metionina)
  są one niezbędne do syntezy keratyny, czyli białka budulcowego m. in. włosa
• garbniki
• związki mineralne – wapń, magnez, potas, żelazo
• witamina C  – potwierdzona obecność w młodych liściach (stężenie porównywalne jest z natką pietruszki)
• flawonoidy – kemferol, kwercetyna
• saponiny

• przeciwbakteryjne
• przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze
• wykrztuśne i mukolityczne
• poprawiające trawienie
• antyoksydacyjne
• wykrztuśne
• przeciwzapalne i rozgrzewające
• moczopędne – działanie słabe i bardziej wykorzystywane w tradycyjnym ziołolecznictwie
• przeciwreumatyczne w stosowaniu zewnętrznym (ze względu na działanie rozgrzewające i przeciwzapalne
• wzmaga ziarninowanie / regenerację tkanek – zwłaszcza w stosowaniu zewnętrznym – wspiera procesy gojenia
• odkażające
  działanie wynika z obecności związków, które działają antybakteryjnie

Możliwe, ale nie poparte w badaniach:

• hipotensyjne
• przeciwmiażdżycowe
• hipolipidemiczne
• hipocholesterolemiczne
• odtruwające i oczyszczjące
  działanie oparte bardziej na ogólnym działaniu siarki (chelatującej) i flawonoidów. Jednak brak badań z udziałem czosnaczka i nie jest to działanie udowodnione eksperymentalnie.
• żółciotwórcze – zwiększa wydzielanie żółci
• rozkurczowe
• przeciwrobacze
  czosnaczek był wykorzystywany u dzieci i dorosłych przy podejrzeniu pasożytów – stosowane tradycyjnie

wewnętrzne:

• układ pokarmowy
  wzmaga wydzielanie soków trawiennych; stosowany przy:
  • niestrawności, wzdęciach, osłabionym apetycie
  • pasożytach układu pokarmowego – zastosowanie przede wszystkim tradycyjne
    (czosnaczek podawany był dzieciom jako łagodny środek przeciwpasożytniczy)
  • biegunkach – ze względu na obecność garbników, które wykazują działanie ściągające

• układ odpornościowy
  spożywany wiosną jako tonik wzmacniający organizm po zimie;
  czosnaczkowi przypisywano także działanie przeciwgnilne, antyseptyczne i „krwioczyszczące”, gdzie stosowany był głównie przy:
  • skłonności do infekcji
  • osłabionej odporności
  • kuracjach wzmacniających, zwłaszcza wczesnowiosennych
  • infekcjach grzybiczych i bakteryjnych układu oddechowego, moczowego i pokarmowego

• jamą ustna i gardło
  zastosowanie mają głównie płukanki z naparu, które stosowane były dawniej jako środek przeciwzapalny, ściągający i dezynfekujący
  • afty
  • zapalenie dziąseł
  • owrzodzenia jamy ustnej
  • infekcje gardła

• choroby reumatyczne, bóle mięśni i stawów
  • bóle stawów, zesztywnienia mięśni, bóle pleców, dna moczanowa, reumatyzm
    głównie w formie okładów z liści lub naparu
  • przewlekłe bóle stawowe, stany zapalne i zwyrodnieniowe
    smarowanie wyciągiem alkoholowym, które wykazuje działanie rozgrzewające, przeciwzapalne, łagodzące ból

• hemoroidy
  głównie w formie okładów z naparu lub smarowanie olejem, które działa poprzez zmniejszanie stanu zapalnego i obrzęków oraz łagodzenie bólu i uczucia pieczenia

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki czosnaczka
  osoby uczulone na gorczycę, rukolę, brokuły lub inne warzywa kapustne mogą potencjalnie zareagować alergicznie również na czosnaczek.
  do najczęstszych objawów alergicznych zalicza się: wysypkę, świąd, podrażnienie jamy ustnej lub gardła, skurcz oskrzeli
• kobiety w ciąży i karmiące – rak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania czosnaczka u kobiet w ciąży i karmiących
• niedociśnienie (czosnaczek może działać hipotensyjne!)
• jest to możliwe, choć niepotwierdzone badaniami bezpośrednio dla czosnaczka
  czosnaczek może działać łagodnie rozszerzająco na naczynia i hipotensyjnie – niektóre źródła zielarskie (np. Różański) wskazują na to działanie przez analogię do innych roślin z glukozynolanami
• niedoczynność tarczycy
  czosnaczek zawiera związki (glukozynolany), które w dużych dawkach i przy długotrwałym spożyciu mogą teoretycznie wpływać na wchłanianie jodu i hamować syntezę hormonów tarczycy – podobnie jak inne warzywa kapustne (tzw. działanie goitrogenne)

 4. Olej czosnaczkowy
sposób wykonania podobny jak w nalewce (stosunek 1:5 – 1 część surowca i 5 części oleju)

• do celów kosmetycznych warto wybrać olej rafinowany lub tłuszcz zwierzęcy
  • świeże ziele po zmieleniu i zmieszaniu z olejem rydzowym (lnicznik/lnianka), konopnym lub lnianym na formę papki
• do celów kulinarnych – olej nierafinowany
  • warto przed zalaniem rozdronionego ziela spryskać je spirytusem

olej bardzo dobrze nadaje się zarówno do użytku zewnętrznego jak i wewnętrznego (smarowanie lub w formie okładów)

 5. Czosnaczek jako środek przeciwko obleńcom

Sposób przygotowania:

• 50 – 100 g świeżego ziela czosnaczka zmielić na papkę

Działanie i zastosowanie:

• Zjeść całą papkę, a po 2 – 3 godzinach należy przyjąć środek przeczyszczający, np. wodę z solą, senes lub kruszynę/szakłak)

6. Musztarda z nasion czosnaczka pospolitego

Nasiona czosnaczka, mimo niewielkich rozmiarów, charakteryzują się intensywnym, pikantno – musztardowym smakiem przypominającym gorczycę czarną. W przeszłości wykorzystywano je jako przyprawę i składnik past. Z nasion tych sporządza się musztardę ziołową, która pasuje do pieczywa, serów, wędlin i dań warzywnych.

Składniki:

• 2 łyżki dojrzałych, suchych nasion czosnaczka
• 1 łyżka octu jabłkowego (lub innego octu o łagodnym smaku)
• 1 łyżeczka oleju roślinnego (np. z pestek winogron, lnianego)
• 1 szczypta soli
• (opcjonalnie) odrobina miodu lub cukru trzcinowego – w celu złagodzenia ostrości
• (opcjonalnie) przyprawy dodatkowe: suszony czosnek, ziele angielskie, kurkuma, gorczyca biała

Sposób przygotowania:

1. W lipcu należy zebrać dojrzałe nasiona, zanim łuszczyny samoistnie pękną. Następnie pozostawić je do wysuszenia.
2. Wysuszone nasiona należy rozetrzeć w moździerzu lub zmielić – do uzyskania gruboziarnistej konsystencji.
3. W osobnym naczyniu połączyć ocet, sól oraz olej. W razie potrzeby dodać miód lub inne przyprawy.
4. Uzyskaną mieszanką zalać zmielone nasiona i całość dokładnie wymieszać.
5. Gotową musztardę odstawić na kilka godzin (lub na noc), aby smaki się połączyły.
6. Przechowywać w lodówce w szklanym słoiczku. Najlepiej spożyć w ciągu 1 – 2 tygodni.

Uwagi:

• W nasionach obecne są glukozynolany, które podczas rozgniatania przekształcają się w pikantne izotiocyjaniany – to one odpowiadają za charakterystyczny aromat i smak.
• Dla pełniejszego aromatu można połączyć nasiona czosnaczka z gorczycą białą lub czarną.
• Musztarda dojrzewająca przez kilka dni staje się łagodniejsza i bardziej zharmonizowana w smaku.