• Symbolika kulturowa według W. Kopalińskiego
  W Słowniku symboli Władysława Kopalińskiego fiołek jest przypisany takim wartościom jak: skromność, pokora, niewinność, cnota, wierność, szczerość, piękno, miłość, namiętność, wiosna i nadzieja. To jedna z najbardziej wielowymiarowych roślin w zachodniej symbolice kulturowej.
• Fiołki na grobach – symbol żałoby
  W tradycji angielskiej i niemieckiej fiołki sadzono na grobach osób zmarłych młodo lub przedwcześnie, zwłaszcza dzieci. Ich delikatna forma i krótkotrwałe kwitnienie symbolizowały kruchość i ulotność ludzkiego życia.
• Floriografia XIX wieku
  W tzw. języku kwiatów fiołek oznaczał skromność, wierność i nieśmiałą miłość. Był popularnym motywem w romantycznych bukietach oraz pamiątkach sentymentalnych epoki wiktoriańskiej.
• Tajemnica zapachu – jonony
  Charakterystyczny zapach fiołka zawdzięczamy obecności β – jononów – związków chemicznych, które najpierw aktywują, a następnie czasowo dezaktywują receptory węchowe. W efekcie zapach staje się „niewyczuwalny”, mimo że cząsteczki nadal są obecne w powietrzu. Zjawisko to jest wykorzystywane m.in. w perfumiarstwie.
• Allelopatia – chemiczna konkurencja
  Fiołek wonny wykazuje działanie allelopatyczne – wydziela związki chemiczne (np. fenole), które mogą hamować kiełkowanie lub rozwój innych gatunków roślin w jego otoczeniu. To naturalny mechanizm zwiększający jego konkurencyjność w siedliskach leśnych.
• Różnorodność gatunkowa rodzaju Viola
  W Polsce występuje około 25 gatunków fiołków, natomiast na świecie opisano ich ponad 600. Rodzaj Viola należy do jednych z najbardziej zróżnicowanych w strefie umiarkowanej, obejmując zarówno rośliny dziko rosnące, jak i liczne formy ozdobne.

FIOŁEK WONNY – Viola odorata

• kwiat fiołka – Violae flos
• liść fiołka – Violae folium
• ziele fiołka – Violae herba
  
• kłącze z korzeniami – Violae rhizoma et radix

• kwiat – podczas kwitnienia –  kwiecień – czerwiec (IV – VI)
  • zbiera się wyłącznie świeże, dobrze wykształcone kwiaty, najlepiej rano, w dni pogodne i suche

• liść – wczesną wiosną (III)
  • najlepiej przed lub na początku kwitnienia, kiedy zawartość substancji czynnych jest najwyższa

• ziele fiołka – Violae herba
  • w okresie kwitnienia – kwiecień – maj (IV – V)
  • zbiera się całą nadziemną część rośliny – czyli liście, łodygi i kwiaty

• kłącze z korzeniami (III – VIII)
  • przed lub po kwitnięciu
  • wczesną wiosną lub późnym latem – marzec – sierpień (III – VIII)
  • preferowany okres to przed kwitnieniem (III) lub po przekwitnięciu (VII – VIII), gdy substancje zapasowe są zmagazynowane w organach podziemnych
  • po wykopaniu kłącza należy dokładnie oczyścić z ziemi i szybko wysuszyć.

• kwiat / ziele
  • zebrany surowiec należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym, zacienionym miejscu
  • w suszarkach do 30 – 40˚C
• kłącza z korzeniami
  • zebrane korzenie po zbiorze należy dobrze umyć
  • w suszarkach w temperaturze do 35˚C

• kwiat
  • antocyjany (barwniki wodnorozpuszczalne)
  • flawonoidy (flawonole i ich glikozydy)
  • olejek eteryczny 
  • śluzy polisacharydowe 
  • kwasy fenolowe
  • witaminy

• kłącze z korzeniami 
  • saponiny triterpenowe
  • alkaloidy — w śladowych ilościach
  • gorycze (bitter principles)
  • polisacharydy śluzowe
  • składniki mineralne

• wykrztuśne, mukolityczne
• moczopędne (oczyszczające)
• przeciwzapalne i przeciwbólowe (fiołek wonny działa wspomagająco w chorobach reumatycznych – zwłaszcza w bólach stawów i w bólach mięśniowych)
• napotne
• przeciwbólowe – w tym bóle głowy także pochodzenia migrenowego i nerwobóle
• przeciwzapalne (drogi oddechowe, skóra)
• uspokajające, nasennie i przeciwdepresyjne – zastosowanie ma macerat z kwiatów
• odkażające, przeciwbakteryjne – w tym działanie przeciwgrzybicze (zwłaszcza wyciągi z korzenia)
• przeczyszczające (przy większych dawkach)
• gojące

 

wewnętrzne:

• układ oddechowy
  • kaszel z utrudnionym odkrztuszaniem – upłynnia zalegającą wydzielinę – zwłaszcza odwar z korzeni i kłączy lub w formie syropu z kwiatów
    • pomaga usuwać śluz z dróg oddechowych, dlatego stosuje się go przy kaszlu, zapaleniu oskrzeli i przeziębieniach
    • syropy i napary z fiołka łagodzą podrażnienia gardła
  • astma – wspomagająco – w formie naparów z kwiatów i / lub syropu
  • gorączka – działa napotnie – w medycynie ludowej wykorzystywane były przede wszystkim liście
  • zapalenie płuc i oskrzeli – wspomagająco
  • Covid – 19 – wspomagająco w leczeniu dolegliwości

• pozostałe:
  • osłabienie organizmu
  • w kuracjach oczyszczających
    • wspiera pracę nerek i usuwa szkodliwe produkty przemiany materii – najkorzystniej stosować w mieszankach
    • może być stosowany w łagodnych infekcjach układu moczowego
  • bóle reumatyczne i mięśniowe – stosowany głównie w odwarach z korzenia
  • bóle głowy – różnego pochodzenia
  • bezsenność
    • działa łagodnie uspokajająco, wspomaga relaksację i zasypianie
  • epilepsja

zewnętrzne:
w stosowaniu zewnętrznym wykorzystuje się okłady lub przemywania odwarem lub naparem

• rany ropiejące
• owrzodzenia
• trądzik pospolity, polekowy, kosmetyczny – stosowany w mieszankach jako zioło wspomagające
• stłuczenia i bóle stawów – może być stosowany w postaci okładów

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki fiołka
  • spożywany w większych ilościach może powodować mdłości, wymioty lub lekką biegunkę
• kobiety w ciąży i karmiące (brak wystarczających badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania fiołka w tym okresie)
• niskie ciśnienie – fiołek działa lekko rozszerzająco na naczynia krwionośne, co może dodatkowo obniżać ciśnienie

J. Biegański zalecał ostrożność w stosowaniu fiołka

„Violina w bardzo małych ilościach wywołuje wymioty i silne rozwolnienie, a już przy 0,6 g może sprowadzić śmierć; to też fiołek, jakkolwiek jest znakomitym środkiem ułatwiającym odrzucanie flegmy, może być używany tylko w małej bardzo ilości gdy idzie o kwiaty lub liście, a korzenia najlepiej się wystrzegać.”

Warto nadmienić, że ogólnie fiołek wonny jest uznany za zioło delikatne i bezpieczne.

Z czym warto łączyć fiołek wonny: 

• na kaszel i podrażnienie gardła: z zielem cząbru, kwiatem dziewanny, korzeniem prawoślazu, zielem tymianku, liśćmi lub kwiatem podbiału
• na poprawę snu i wyciszenie: z korzeniem kozłka lekarskiego, liśćmi melisy, kwiatem lawendy – działanie synergiczne, dobrze przebadane
• dla wsparcia detoksykacji organizmu: z liśćmi pokrzywy, zielem skrzypu, korzeniem mniszka i liśćmi brzozy – działanie moczopędne, wspomagające wątrobę i skórę
• w leczeniu zmian skórnych i wspomaganiu gojenia: z kwiatem nagietka, koszyczkiem rumianku, liśćmi szałwii – szczególnie przy stanach zapalnych, trądziku, łojotoku i łagodnych uszkodzeniach naskórka

---

1. Napar z ziela 

Składniki:

• 1 – 2 łyżki suszonego ziela fiołka wonnego
• 1 szklanka gorącej wody

Sposób przygotowania:
Ziele zalać gorącą wodą, przykryć i parzyć przez 10 – 15 minut. Przecedzić.

Dawkowanie i zastosowanie:
Pić 2 – 3 razy dziennie w stanach zapalnych oskrzeli z zalegającym śluzem. Napar działa łagodnie wykrztuśnie i przeciwzapalnie.
Fiołek warto łączyć z dziewanną, cząbrem lub dymnicą w infekcjach górnych dróg oddechowych.

---

2. Oliwka z kwiatów fiołka

Składniki:

• 30 ml oliwy z oliwek
• 100 g świeżych kwiatów fiołka

Sposób przygotowania:
Podgrzewać oliwę z kwiatami fiołka w kąpieli wodnej. Następnie macerować przez 7 dni w ciemnym miejscu. Przefiltrować przez płótno i przelać do butelki.

Dawkowanie i zastosowanie:
Stosować wieczorem, smarując delikatnie okolice oczu – łagodzi zmęczenie, podrażnienie i poprawia napięcie skóry.

ŹRÓDŁO: „Lecznicza moc ziół”, nr 4/2017, Wydawnictwo Bauer Sp. z o.o. Sp. k., Warszawa 2017.

---

3. Syrop z kwiatów fiołka (wersja z witaminą C) 

Składniki:

• 100 g świeżych kwiatów
• 300 ml wody
• 500 mg witaminy C
• miód lub syrop sorbitolowy (ilość równa objętości przecedzonego naparu)
• (opcjonalnie) 25 ml alkoholu na każde 100 ml syropu

Sposób przygotowania:
Kwiaty posiekać i zalać wodą z witaminą C. Pozostawić na noc. Następnie wycisnąć, przecedzić i połączyć z miodem lub syropem sorbitolowym w proporcji 1:1. Można dodać alkohol jako konserwant (pominąć dla dzieci).

Dawkowanie i zastosowanie:

• • 30 – 40 ml (1 kieliszek) przy stanach depresyjnych
  • 1 łyżka co 4 – 6 godzin w infekcjach górnych dróg oddechowych
  • dzieciom: 1 – 2 łyżeczki 4 – 6 razy dziennie

ŹRÓDŁO: Różański H., „Fiołek wonny – Viola odorata L. w praktycznej fitoterapii”, [online] dostęp: https://rozanski.li/2760/[dostęp: 25.06.2025].

---

4. Odwar z kłączy – wykrztuśny i do zastosowań skórnych 

Składniki:

• 2 łyżki suszonych, rozdrobnionych kłączy
• 2 szklanki wody

Sposób przygotowania:
Zalać zimną wodą, powoli podgrzewać, a po doprowadzeniu do wrzenia gotować przez 20 minut na małym ogniu (półodkryte naczynie). Odstawić na 20 minut, przecedzić.

Dawkowanie i zastosowanie:

• Wewnętrznie:pić po 1 łyżce kilka razy dziennie – szczególnie przy kaszlu z zalegającą wydzieliną
• Zewnętrznie:stosować w postaci okładów przy cerze łojotokowej, trądzikowej, zaskórnikowej i naczyniowej – czas aplikacji: min. 30 – 40 minut

ŹRÓDŁO: Różański H., „Fiołek wonny – Viola odorata L. w praktycznej fitoterapii”, [online] dostęp: https://rozanski.li/2760/[dostęp: 25.06.2025].

---

5. Olejek fiołkowy (macerat w oliwie) 

Składniki:

• 1 łyżka kwiatków i liści fiołka
• 500 ml oliwy z oliwek

Sposób przygotowania:
Zalać surowiec oliwą i pozostawić na 10 dni na słońcu. Następnie odcedzić.

Dawkowanie i zastosowanie:
Do nacierania miejsc bólowych (głowa, nerki), obrzęków i guzów. Uwaga: w przypadku nowotworów stosować wyłącznie zewnętrznie, na skórę wokół zmiany – nie na zmianę.

ŹRÓDŁO: „Zdrowie z mądrości natury. Przewodnik po medycynie św. Hildegardy z Bingen”, oprac. Wighard Strehlow, tłum. Elżbieta Sobolewska, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2012

---

6. Krem fiołkowy (gotowy preparat wg Hildegardy)

Dawkowanie i zastosowanie:

poniżej fragment z opisu, działania i zastosowania:

• „Działanie:
  • leczy zranienia, zapobiega tworzeniu się zgrubiałych blizn nowotworowego pochodzenia oraz blizn pooperacyjnych
  •  zapobiega powstawaniu nowotworu piersi i łagodnych torbieli* leczy szkody wywołane promieniami Roentgena
  • łagodzi różnego rodzaju bóle głowy (i.in. czołowe, zatok bocznych)
  • leczy łagodną postać mastopatii oraz torbiele w tkance łącznej
  • wspomaga leczenie po operacji nowotworu, w celu uniknięcia nawrotów choroby”

Św. Hildegarda o kremie fiołkowym mówiła:

„Kto odczuwa ból głowy niech natrze się tą maścią w poprzek czoła, a poczuje się lepiej. Powyższym specyfikiem należy natrzeć także miejsca, w których trawi człowieka rak lub inne pasożyty, a te zginą, gdy go skosztują. Również miejsca pokryte innymi wrzodami należy posmarować tą maścią, a chory z powrotem odzyska zdrowie.”

Więcej informacji: „Physica” dzieło św. Hildegardy z Bingen

Źródło: Hildegarda z Bingen – „Physica” 

---