• Pasożyt bezzieleniowy
  Łuskiewnik nie zawiera chlorofilu i nie prowadzi fotosyntezy. Całkowicie uzależniony jest od żywiciela (najczęściej leszczyny lub olchy), z którego korzeni czerpie wodę i związki odżywcze poprzez narządy ssące tzw. haustoria.
• Podziemne imperium łuskiewnika
  Większość życia spędza w glebie – masywne kłącza mogą ważyć do 5 kg i osiągać nawet 1 metr długości, pozostając całkowicie ukryte pod ziemią przez większą część roku.
• Różowy ornament runa leśnego
  Kwiatostan łuskiewnika przypomina barwną szyszkę wystającą ze ściółki. To efekt dachówkowato ułożonych liści-łusek i zebranych w jednostronny kwiatostan kwiatów o lilioworóżowej barwie.
• Strażnik cienistego runa
  Obecność łuskiewnika w siedlisku często wskazuje na dobre warunki siedliskowe – wysoką wilgotność, próchniczą glebę i stabilne warunki zacienienia.
• Roślina „ukryta” – tajemna
  W wielu kulturach łuskiewnik był uważany za roślinę „niewidzialną”, „czartowską” lub „milczącą”, ponieważ pojawia się nagle i nie przypomina znanych gatunków.
• Strażnik leśnych tajemnic
  W starosłowiańskiej i bałkańskiej symbolice przypisywano mu funkcję rośliny „zawierającej tajemnice ziemi” – używano jej w rytuałach milczenia, pokory lub wyciszenia.
• Dlaczego kapusta? Dlaczego niedźwiedzia?
  Pojawia się w tradycjach rumuńskich i serbskich jako „niedźwiedzia kapusta” – nie z powodu wartości spożywczych, lecz skojarzeń z kształtem i miejscem występowania.
• Biologiczny kalendarz runa leśnego
  Mimo swojego dziwnego wyglądu, jego pojawienie się było dawniej sygnałem dla leśników, że ziemia „się otwiera” – kończy się zimowy spoczynek.
• Tajemne życie pod ściółką – kiedy roślina czeka w ukryciu
  Łuskiewnik różowy może żyć całkowicie pod ziemią przez kilka lat!
  Po wykiełkowaniu z nasiona łączy się z korzeniem drzewa żywicielskiego i przez długi czas rozwija wyłącznie swoje podziemne kłącza i haustoria. Nadziemna część – czyli różowawy kwiatostan przypominający szyszkę – pojawia się dopiero po kilku sezonach wegetacyjnych, gdy roślina osiągnie wystarczającą masę i zasoby.

ŁUSKIEWNIK RÓŻOWY – Lathraea squamaria

• ziele łuskiewnika – Lathreae herba
• kłącza i korzenie – Lathreae rhizoma , Lathreae radix)

• ziele – wczesną wiosną marzec – kwiecień (III – IV)
  • w okresie intensywnego kwitnienia i jednocześnie pełnego rozwoju pędów nadziemnych, które są krótkie i przypominają różowawą szyszkę
  • zbiór nadziemnych części powinien być przeprowadzony w momencie maksymalnego wykształcenia kwiatostanu, ale przed zawiązaniem owoców – najlepiej w pełni kwitnienia (po przekwitnięciu szybko zaczyna obumierać i zamierać, dlatego późniejszy zbiór- maj / czerwiec jest już niezalecany)

• kłącze / korzeń – jesienią wrzesień – październik (IX – X)
  • • klasyczna zasada zielarska: części podziemne zbieramy jesienią, kiedy są najbogatsze w substancje czynne
    • kłącza są bardzo mięsiste i ciężkie – można je pozyskiwać tylko z miejsc, gdzie występują masowo, by nie niszczyć stanowiska
    • kłącza były stosowane głównie w tradycyjnej medycynie ludowej, obecnie się ich nie wykorzystuje

• zebrane ziele należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, zacienionym i przewiewnym miejscu
• po zbiorze należy surowiec delikatnie oczyścić z resztek ściółki  (ale bez mycia wodą!)
• aby przyspieszyć proces suszenia większe fragmenty można pokroić
• w suszarkach w temperaturze ok. 35 – 40°C
• prawidłowo wysuszone ziele powinno być kruche i w kolorze od jasnoróżowej do jasnobrązowej
• uwaga!
  • ziele łuskiewnika łatwo pleśnieje i fermentuje, jeśli nie zostanie szybko i równomiernie wysuszone – dlatego wymaga pilnowania suszenia
  • najlepiej zużyć go w ciągu 6 miesięcy

• iridoidy
• glikozydy fenolowe
• garbniki
• kwasy organiczne
• cukry (składniki strukturalne kłączy)
• flawonoidy – śladowe ilości
• aminokwasy i związki azotowe

Zawartość metabolitów wtórnych u pasożyta pobranych od żywicieli zależy głównie od pory roku – największa jest jesienią, zimą i na przedwiośniu, a najmniejsza (a nawet śladowa) późną wiosną i latem.

• przeciwzapalne
• moczopędne
• przeciwreumatyczne
• uspokajające
• przeciwbólowe

Działanie farmakologiczne łuskiewnika jest zmienne i zależy od pasożytowanego żywiciela

Łuskiewnik różowy był wykorzystywany głównie w medycynie ludowej Europy Wschodniej, zwłaszcza w Rosji, na Ukrainie i na Bałkanach.

Współcześnie roślina ta nie jest oficjalnie uznana za surowiec zielarski w farmakopei, ale bywa przedmiotem badań fitochemicznych. Dzięki obecności związków takich jak aukubozyd, verbaskozyd i kwas kawowy, przypisuje się jej potencjalne działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i łagodnie uspokajające.

Niezaprzeczalnie łuskiewnik jest ciekawym obiektem etnobotanicznym, ale jego zastosowanie terapeutyczne wymaga dalszego potwierdzenia naukowego.
Poniżej – najważniejsze jego tradycyjne zastosowania:

wewnętrzne:

• układ nerwowy
  • migreny, nerwowość – tradycyjna medycyna rosyjska; odwar z kłączy stosowany doustnie lub w formie kąpieli
  • bezsenność – jak wyżej; kąpiele uspokajające
  • padaczka, drgawki – wzmiankowane przez H. Różańskiego i źródła etnograficzne (rosyjskie), ale bez potwierdzenia klinicznego

• układ ruchu / mięśniowo – szkieletowy
  • bóle stawów, bóle mięśniowe, reumatyzm – kąpiele i nacierania z wywaru kłączy; stosowane zewnętrznie
  • zapalenie kości, szpiku – wskazania w medycynie ludowej rosyjskiej (słabo udokumentowane)

• układ pokarmowy i wątrobowo – żółciowy
  • choroby wątroby
  • kolki, bóle żółciowe

• układ moczowy
  • obrzęki, wodobrzusze – stosowanie tradycyjne, najczęściej równolegle z innymi ziołami moczopędnymi
  • niewydolność nerek (kłębuszkowe zapalenie)

• układ rozrodczy i hormonalny
  • niepłodność u kobiet – odwar z kłączy stosowany w medycynie ludowej Rosji i Ukrainy

zewnętrzne:

• kąpiele lecznicze z odwaru kłączy – przy:
  • reumatyzmie, bólach stawów i mięśni,
  • napięciach nerwowych, bezsenności, „nerwowości”,
  • drżeniach mięśniowych, nieznanego pochodzenia.

• okłady, nacierania, przemywania przy:
  • zapalenie kości, obrzęki, wodobrzusze –
  • ból głowy (np. miazga z kłączy przykładana do czoła)
  • ropne stany zapalne skóry, owrzodzenia, egzemy

Potencjalne kierunki terapeutyczne łuskiewnika różowego – wnioski z praktyki i składu

Choć łuskiewnik różowy nie należy dziś do oficjalnych surowców leczniczych stosowanych w nowoczesnej farmakoterapii, to jego bogaty skład chemiczny, a zwłaszcza obecność glikozydów irydoidowych, fenolokwasów i związków o działaniu neuroprotekcyjnym, skłania do dalszych badań nad jego potencjałem terapeutycznym. Jak wskazuje dr Henryk Różański, racjonalne byłoby rozważenie zastosowania przetworów z kłączy tej rośliny w leczeniu niektórych schorzeń układu nerwowego i hormonalnego. Propozycje te wynikają zarówno z obserwacji terenowych, jak i farmakologicznej analizy składników.

Potencjalne wskazania terapeutyczne:

• zespół padaczkowy – możliwość łagodzenia napadów dzięki wpływowi irydoidów na układ GABA-ergiczny
• spastyczność mięśni szkieletowych, przykurcze – działanie rozkurczające i miorelaksacyjne
• choroba Parkinsona – działanie wspomagające (neuroprotekcyjne, spazmolityczne)
• nadmierne skurcze mięśni gładkich – np. w przebiegu kolek jelitowych, wątrobowych
• zaburzenia miesiączkowania – bóle menstruacyjne, zespół napięcia przedmiesiączkowego
• niedoczynność układu rozrodczego – stymulacja czynności jajników, wsparcie hormonalne (hipotetyczne)
• zaburzenia wegetatywne okresu menopauzalnego – nerwice klimakteryczne, rozdrażnienie, zaburzenia snu

Wszystkie powyższe kierunki pozostają na etapie hipotez terapeutycznych i nie są poparte badaniami klinicznymi, jednak wskazują na potencjał rośliny w fitoterapii neurologicznej i ginekologicznej, wymagający dalszej weryfikacji naukowej.

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki łuskiewnika
• kobiety w ciąży i karmiące
• dzieci poniżej 12 lat
• osoby z chorbami wątroby i nerek
• nie stosować wewnętrznie przez dłuższy czas – możliwe działanie toksyczne
• możliwe interakcje z równoczesnym przyjmowaniem leków farmakologicznych

Skład chemiczny rośliny pasożytniczej może się zmieniać w zależności od tego, na jakim gatunku rośliny pasożytuje. To z kolei wpływa na działanie i bezpieczeństwo przygotowanego z niej preparatu

Oto dwa tradycyjne sposoby przygotowania łuskiewnika różowego – w formie naparu i odwaru, opracowane na podstawie przekazów etnobotanicznych i sugestii dr. H. Różańskiego:

1. Napar z ziela łuskiewnika różowego

Składniki:

• 1 łyżeczka suszonego ziela łuskiewnika (pędy kwiatowe lub liście – najlepiej zebrane wczesną wiosną)
• 200 ml wrzątku

Przepis:

• Zalać ziele wrzątkiem
• Przykryć i parzyć przez 10–15 minut
• Przecedzić przez gęste sitko lub gazę

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: łagodne uspokajające, moczopędne, przeciwzapalne
• Dawkowanie: 1 filiżanka 1 – 2 razy dziennie – najlepiej wieczorem (w stanach napięcia nerwowego, przed snem)

Zastosowanie:

• pomocniczo w bezsenności, nerwowości, napięciu przedmiesiączkowym
• przy obrzękach (działanie łagodnie moczopędne)
• w łagodnych dolegliwościach miesiączkowych

---

2. Odwar z kłączy łuskiewnika różowego

Składniki:

• 1 łyżka rozdrobnionych suszonych kłączy (lub świeżych, dobrze opłukanych)
• 300 ml chłodnej wody

Przepis:

• Zalać kłącza wodą i odstawić na 30 minut
• Następnie doprowadzić do wrzenia i gotować pod przykryciem przez 10 minut
• Odstawić na 10 minut, przecedzić

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: rozkurczowe, łagodnie uspokajające, spazmolityczne.
• Dawkowanie: po 50 – 100 ml 2 – 3 razy dziennie, nie dłużej niż przez 5 – 7 dni bez przerwy

Zastosowanie:

• w stanach napięcia mięśni (np. drżenia, skurcze mięśni szkieletowych)
• w kolkach żołądkowo-jelitowych i bólach menstruacyjnych
• jako środek wspomagający przy zespole napięcia przedmiesiączkowego

---

Eksperymentalne preparaty z łuskiewnika
– sukces, który wyprzedził regulacje…

W latach 2000–2012 dr Henryk Różański, we współpracy z zaprzyjaźnionymi firmami farmaceutycznymi, opracował serię eksperymentalnych preparatów z łuskiewnika różowego, przeznaczonych do stosowania zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Ich działanie testowano przede wszystkim w leczeniu spastyczności mięśniowej oraz zaburzeń neurologicznych towarzyszących urazom i chorobom centralnego układu nerwowego, takim jak:

• porażenie mózgowe
• stwardnienie rozsiane (SM)
• stany poudarowe
• inne zaburzenia z dominującym napięciem mięśniowym

Szczególnie obiecujące okazało się stosowanie żelu i roztworu do masażu oraz jonoforezy, które – przy regularnym stosowaniu przez 1 – 2 miesiące – przynosiły zauważalne efekty kliniczne w zakresie redukcji napięcia mięśniowego i poprawy funkcji motorycznych.

Niestety, pomimo pozytywnych wyników obserwacyjnych, dalszy rozwój tych preparatów został wstrzymany z powodu barier regulacyjno – prawnych, uniemożliwiających ich komercjalizację bez kosztownych badań klinicznych. Jak podkreśla dr Różański, potencjał terapeutyczny łuskiewnika nadal czeka na pełne odkrycie – i być może zostanie ponownie podjęty w bardziej sprzyjającym klimacie legislacyjnym.

---

Receptury, które pochodzą z tradycji zielarskiej
(głównie rosyjskiej i słowiańskiej) i nie zostały potwierdzone w badaniach klinicznych:

1. Odwar z kłączy łuskiewnika – na układ płciowy i nerki

Składniki:

• 1 łyżka rozdrobnionego kłącza łuskiewnika
• 200 ml zimnej wody

Przepis:

• Zalać kłącze wodą i podgrzewać do wrzenia
• Gotować na małym ogniu przez 5 minut
• Odstawić pod przykryciem na 20 minut
• Przecedzić przez gazę lub sitko

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: spazmolityczne, łagodnie moczopędne, wspierające funkcje układu rozrodczego
• Dawkowanie: 100 ml 2 razy dziennie, przez 7 – 10 dni, następnie przerwa

Zastosowanie:

• zaburzenia czynności narządów płciowych u kobiet, bóle menstruacyjne
• regulacja owulacji (w tradycji rosyjskiej)
• pomocniczo przy kłębuszkowym zapaleniu nerek i obrzękach

---

2. Odwar z ziela – na niepłodność kobiecą

Składniki:

• 1 łyżeczka suszonego ziela łuskiewnika
• 200 ml wody

Przepis:

• Zalać ziele wodą i doprowadzić do wrzenia.
• Gotować przez 5 minut, następnie odstawić na godzinę i przecedzić

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: regulujące cykl, rozkurczowe na mięśnie macicy
• Dawkowanie: 100 ml 2 razy dziennie, przez maksymalnie 1 miesiąc (zalecana przerwa po kuracji)

Zastosowanie:

• wspomagająco w przypadkach niepłodności kobiecej
• napięcia macicy, cykle bezowulacyjne
• poprawa środowiska dla zapłodnienia

---

3. Odwar z ziela – na wątrobę

Składniki:

• 2 łyżeczki ziela łuskiewnika
• 300 ml wody

Przepis:

• Zalać ziele wodą i gotować przez 7 minut, mieszając
• Odcedzić i odstawić na 1 godzinę
• Podawać w małych porcjach

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: łagodne wspomagające wątrobę, działanie ochronne (hipotetyczne)
• Dawkowanie: 0,5 łyżki (ok. 7 – 8 ml) 2 razy dziennie

Zastosowanie:

• wspomagająco przy przewlekłych chorobach wątroby
• w tradycji rosyjskiej – pomocniczo przy marskości (brak dowodów naukowych)

---

4. Odwar z ziela – na obrzęki i nerki

Składniki:

• 1 łyżeczka świeżego lub suszonego ziela łuskiewnika
• 250 ml wrzącej wody

Przepis:

• Zalać wrzątkiem, gotować przez 5 minut.
• Odstawić na 1 godzinę, przecedzić i podzielić na porcje

Działanie i dawkowanie:

• Działanie: moczopędne, spazmolityczne, wspomagające oczyszczanie organizmu
• Dawkowanie: 100 ml 2 razy dziennie, przez 7 – 10 dni

Zastosowanie:

• przy obrzękach, zatrzymaniu wody w organizmie
• pomocniczo w stanach zapalnych nerek (tradycyjnie)

---