• Roślinny barometr – nagietek zna prognozę!
  W tradycji ludowej nagietek był używany jako barometr pogodowy – „Jeśli o siódmej rano koszyczki są jeszcze zamknięte – będzie deszcz.”
• Szafran dla ubogich – złoto w ogrodzie i na talerzu
  Płatki nagietka były nazywane „szafranem ubogich” – barwiono nimi zupy, sery, ryż, zastępując egzotyczne przyprawy.
• Masło, wino i… nagietek? – kulinarna alchemia z ogródka
  Suszone płatki dawniej dodawano do barwienia masła i domowych win; dodatek suszonych płatków poprawiał zarówno barwę i zapach
• Żołnierska maść – nagietek na rany I wojny światowej
  Był jednym z podstawowych ziół stosowanych w leczeniu ran podczas I wojny światowej – stosowano go w okładach (opatrunkach polowych) jako środek przeciwzapalny i gojący rany i oparzenia.
• Średniowieczne wierzenia – zielony strażnik domostw i klasztorów – 
  Sadzony przy wejściach do domów i klasztorów jako roślina ochronna i „prorocza”.
• Złoto Maryi – duchowy wymiar nagietka
  W ikonografii chrześcijańskiej symbolizował pokorę i cierpliwość.
• Od ogrodu do laboratorium – nagietek a faradiol
  Nagietek dał początek badaniom nad faradiolem – związku o działaniu przeciwzapalnym porównywalnym z indometacyną.

NAGIETEK LEKARSKI Calendula officinalis

• kwiat nagietka – Calendula flos

warto wiedzieć

Surowcem farmakopealnym nagietka nie są pojedyncze płatki, lecz całe, dobrze rozwinięte koszyczki kwiatowe (główkowate kwiatostany), pozbawione szypułki

• kwiaty zbiera się  przez cały okres kwitnienia:  czerwiec – lipiec (VI – IX)
  • nagietek kwitnie ciągle przez całe lato, co pozwala na wielokrotne zbiory co kilka dni
  • kwiatostany (koszyczki) pozyskuje się  najlepiej w dniu rozkwitu, gdy są w pełni rozwinięte
  • powinny być jędrne, mieć intensywny kolor – pomarańczowy lub żółty i nie mieć śladów uszkodzeń

• zebrane kwiaty należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym i zacienionym miejscu
• w suszarkach należy suszyć w temperaturze 35 – 40˚C

• flawonoidy
• saponiny trójterpenowe
• triterpeny
• olejek eteryczny – zawartość niska (< 0,1%), ale związkowo bogaty
• kwasy organiczne
• karotenoidy (β – karoten, likopen, ksantofil)
• gorycze
• żywice
• związki mineralne – m.in. potas, wapń, magnez, krzem, żelazo – w formie organicznie związanej

• ochronnie i przeciwzapalnie na skórę i błonę śluzową przewodu pokarmowego – łagodzi objawy stanów zapalnych i pomaga w gojeniu się zmian nadżerkowych
• przeciwbólowe 
• łagodzi bóle menstruacyjne i reguluje cykl – wspomaga pojawienie się miesiączki, zmniejszając napięcie mięśni gładkich
• przeciwwysiękowe – zmniejsza obrzęki i naciek zapalny poprzez stabilizację naczyń i redukcję wysięków
• zmniejszające przepuszczalność naczyń włosowatych – poprawia szczelność śródbłonka i ogranicza mikrokrawienia
• spazmolityczne – łagodzi bolesne skurcze jelit i macicy
• przeciwwrzodowe
• gojące ( wspomaga regenerację naskórka i tkanki łącznej)
• antybakteryjne i lekko przeciwgrzybicze
• poprawiające krążenie skórne i limfatyczne (np. przy żylakach, obrzękach)
• antyoksydacyjnie – dzięki zawartości karotenoidów i flawonoidów
• żółciopędne – wspomaga funkcje wątroby i wydzielanie żółci
• immunostymulujące
• może wykazywać działanie przeciwnowotworowe – poprzez działanie antyoksydacyjne i cytoprotekcyjne, m.in. zapobiegając transformacji wrzodów w zmiany rakowe (hipotetyczne i wymagające dalszych badań)

wewnętrzne:

• układ pokarmowy
  • wrzody żołądka i dwunastnicy (jako środek osłaniający i wspomagający gojenie)
  • przewlekły nieżyt żołądka i jelit
  • stany zapalne przełyku, żołądka i jelit (gastritis, enteritis, colitis)
  • wrzodziejące zapalenie jelita grubego (we wczesnym stadium)
  • pomocniczo w nieoperacyjnych postaciach raka żołądka i jelit (łagodzenie owrzodzeń i krwawień)
  • stany zapalne dróg żółciowych
  • niewydolność wątroby
  • wirusowe zapalenie wątroby (typu A, B) oraz w zatruciach wątrobowych (np. po grzybach)
  • zaburzenia trawienia związane z niedoborem żółci
  • okres rekonwalescencji po operacjach przewodu pokarmowego

• układ krążenia:
  • żylaki kończyn dolnych
  • stany zapalne żył powierzchniowych – działanie wspomagające
  • przewlekła niewydolność żylna
  • obrzęki limfatyczne i pourazowe (np. po kontuzjach, operacjach) – zmniejsza przepuszczalność naczyń i działa przeciwwysiękowo
  • pajączki naczyniowe i kruche naczynia włosowate – poprawia mikrokrążenie i tonus naczyń włosowatych
  • wspomagająco przy siniaczeniach, stłuczeniach, podbiegnięciach krwawych
  • profilaktycznie u osób z tendencją do obrzęków i stanów zapalnych żył

• układ odpornościowy
  • stany osłabienia i infekcje górnych dróg oddechowy – chdziała immunostymulująco – wspiera odporność nieswoistą (aktywuje makrofagi, neutrofile) – (napary, płukanki)
  • rekonwalescencja po chorobach wirusowych lub bakteryjnych
  • wspomagająco w terapii zapaleń przewlekłych i autoimmunologicznych (łagodnego typu)

• układ rozrodczy (żeńska fizjologia)
  • bolesne miesiączki – łagodzi bóle działając rozkurczowo
  • nieregularne cykle miesiączkowe – reguluje cykl
  • nadżerki szyjki macicy (dopochwowo, w postaci globulek lub nasiadówek)
  • stany zapalne pochwy i sromu (miejscowo, jako płukanki i żele)
  • zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – łagodzi napięcie i stany niepokoju w przebiegu PMS i bólów somatycznych
  • gojenie ran poporodowych i po zabiegach ginekologicznych – płukanki / nasiadówki

zewnętrzne:

Do użytku zewnętrznego najlepiej sprawdzą się wyciągi alkoholowe lub olejowe, ponieważ większość związków aktywnych nie rozpuszcza się w wodzie

• rany, oparzenia, odmrożenia, otarcia, skaleczenia
• trudno gojące się rany, owrzodzenia, odleżyny
• trądzik pospolity, egzema, łuszczyca, zapalenie skóry
• zapalenia jamy ustnej i dziąseł (np. po zabiegach stomatologicznych) – w płukankach z mocnego naparu
• afty, pleśniawki, zapalenie gardła
• pielęgnacja skóry wrażliwej, dziecięcej, popękanej (maści, kremy, zasypki)
• profilaktyka i łagodzenie zmian nowotworowych skóry (we wczesnych fazach)

• nadwrażliwość lub alergia na składniki nagietka
• kobiety w ciąży i w trakcie karmienia – brak danych klinicznych o bezpieczeństwie stosowania doustnego

1. Napar z nagietka

Składniki:

• 1 łyżka suszonych koszyczków nagietka (Calendulae flos)
• 250 ml wrzątku (1 szklanka)

Przepis:

• Zalać susz nagietka wrzątkiem.
• Przykryć i parzyć pod przykryciem przez 10 – 15 minut
• Przecedzić i pić świeży napar.

Działanie:

• przeciwzapalne i osłaniające na błony śluzowe przewodu pokarmowego, żółciopędne i trawiennie wspomagające, łagodnie rozkurczowe i regulujące cykl miesiączkowy, lekko uspokajające i regenerujące

Dawkowanie:

• Doustnie: 1 szklanka 1 – 2 razy dziennie, najlepiej po posiłku
• Zewnętrznie: do przemywań, okładów, płukanek (np. gardła, jamy ustnej) – po lekkim przestudzeniu

Zastosowanie:

• wrzody żołądka, nieżyty przewodu pokarmowego
• stany zapalne wątroby i pęcherzyka żółciowego
• bolesne miesiączki i napięcie przedmiesiączkowe
• afty, zapalenia dziąseł, gardła i spojówek
• okłady na rany, podrażnienia skóry, odparzenia

---

2. Nalewka z nagietka 

Składniki:

• 50 g suszonych koszyczków nagietka
• 250 ml 70% etanolu (spirytusu rozcieńczonego)

Przepis:

1. Surowiec umieścić w szklanym słoju i zalać alkoholem.
2. Szczelnie zamknąć i odstawić w ciemne miejsce na 14 dni, codziennie wstrząsając.
3. Po tym czasie przecedzić i przelać do butelki z ciemnego szkła.

Działanie:

• silnie przeciwzapalne i odkażające, żółciopędne, rozkurczowe, pobudzające procesy regeneracji tkanek, immunostymulujące, wspomagające trawienie

Dawkowanie:

• Doustnie: 10 – 20 kropli nalewki 2 – 3 razy dziennie, najlepiej rozcieńczonych w łyżce wody
• Zewnętrznie: 1 część nalewki na 5 części przegotowanej wody – do okładów, przemywań, płukanek

Zastosowanie:

• dolegliwości żołądkowo – jelitowe (skurcze, niestrawność, zapalenia)
• bóle menstruacyjne, nieregularne miesiączki
• infekcje gardła, jamy ustnej (afty, angina, zapalenie dziąseł)
• przemywanie ran, odleżyn, zmian trądzikowych
• okłady na siniaki, oparzenia, trudno gojące się rany

---

3. Domowa maść z nagietka – przepis podstawowy

Składniki:

• 2 garście suszonych koszyczków nagietka 
  (można też użyć świeżych, ale wtedy smażyć na małym ogniu i krócej przechowywać)
• 200 g tłuszczu nośnikowego, np.:
  • smalec wieprzowy (tradycyjny),
  • masło shea, olej kokosowy lub olej roślinny
• opcjonalnie: kilka kropel olejku lawendowego lub z drzewa herbacianego (działanie przeciwbakteryjne, zapach).

Sposób przygotowania:

1. Roztop tłuszcz w rondelku na małym ogniu (bez doprowadzania do wrzenia)
2. Dodaj kwiaty nagietka i duś je w tłuszczu przez ok. 30 minut, często mieszając.
3. Temperatura nie powinna przekraczać 60°C, by nie zniszczyć składników czynnych.
4. Zdejmij z ognia i odstaw na kilka godzin lub całą noc, aby tłuszcz dobrze wyciągnął substancje z nagietka.
5. Podgrzej ponownie lekko i przecedź przez gazę lub drobne sitko do czystych słoiczków.
6. Pozostaw do ostygnięcia i szczelnie zamknij.
7. Przechowuj w chłodnym, ciemnym miejscu (np. lodówce) do 6 miesięcy.

Zastosowanie:

• Na otarcia, pęknięcia skóry, łuszczenie, oparzenia słoneczne, odparzenia, podrażnienia.
• Można stosować u dzieci i osób starszych.
• Nie stosować na otwarte, sączące się rany bez konsultacji.

Maść nagietkowa na wazelinie – czy ma sens

Wazelina, podobnie jak parafina, jest produktem rafinacji ropy naftowej i należy do grupy nieaktywnych tłuszczów mineralnych. Choć ma pewne zalety jako składnik kosmetyczny, jej przydatność jako nośnika dla substancji aktywnych z nagietka jest w ograniczona.

• nie ułatwia wchłaniania substancji przez skórę – działa raczej jak bariera ochronna
• nie posiada właściwości penetrujących

---