W Pigułce
- system korzeniowy:
- palowy, głęboko sięgający, z rozbudowanymi rozgałęzieniami bocznymi.
- są mocno rozwinięte, o dużej zdolności do penetracji gleby
- budowa:
- korzeń palowy może sięgać od 1,5 do 2,5 metra w głąb ziemi
- kłącza:
- masywne, poziome lub lekko ukośne kłącza, które mogą osiągać długość nawet do 1 metra i więcej
- są zgrubiałe u nasady, gęsto pokryte łuskowatymi liśćmi i z licznymi pąkami śpiącymi
- łodyga:
- wzniesiona, pojedyncza, niekiedy w górnej części rozgałęziona
- pokryta jest rzadkimi, krótkimi włoskami, czasem naga w dolnych partiach
- kolor jasnozielony lub zielony, czasem do czerwono nabiegłej z lekko purpurowym odcieniem u podstawy
- pędy:
- pęd główny dominuje nad bocznymi
- u podstawy pędów obecne są łuskowate, brunatne liście resztkowe z poprzednich sezonów
- pędy kwiatowe pojawiają się od lipca do września, zakończone są gęstymi, wierzchołkowymi kwiatostanami typu grono lub wiecha
cechy blaszki liściowej:
- nieklapowana, całobrzega lub piłkowana, wąsko lancetowata do szeroko lancetowatej
- powierzchnia blaszki – może być delikatnie szorstkawa, liście proste i całobrzegie lub piłkowane;
- wierzchnia strona liścia – ciemnozielona, matowa lub lekko połyskująca
- spodnia strona – jaśniejsza, często pokryta delikatnymi, krótkimi włoskami, szczególnie wzdłuż nerwu głównego (S. canadensis, S. virgaurea), u S. gigantea często prawie naga
- liście dolne
- są większe, odwrotnie jajowate do eliptyczno – lancetowatych, często z krótkim ogonkiem, a brzeg ich blaszki bywa drobno ząbkowany
- górne liście – zwykle nie mają ogonka
- miarę wzrostu pędu, liście stają się coraz węższe, siedzące lub półsiedzące, często bezogonkowe, z brzegiem całym lub słabo piłkowanym
- ułożenie liści na łodydze – skrętoległe – liście wyrastają pojedynczo w kolejnych węzłach łodygi
- pora kwitnienia: lipiec – październik (VII – X)
- barwa kwiatów: barwa ta jest jednolita dla całej rośliny
- złocistożółta, intensywnie żółta, czasem cytrynowożółta
- typ kwiatostanu:
- kwiaty zebrane w liczne, drobne koszyczki kwiatowe, które tworzą razem rozgałęzione kwiatostany wiechowate lub groniastowiechowate
- rozmieszczone szczytowo i wzdłuż górnych części pędów bocznych
- wielkość i kształt kwiatów:
- kwiaty drobne, o długości koszyczka ok. 4 – 6 mm
- w obrębie koszyczka występują dwa typy kwiatów:
- kwiaty języczkowe (na brzegach): żeńskie, języczek trójzębny, złocistożółty, długości 2 – 3 mm
- kwiaty rurkowate (wewnątrz koszyczka): rurkowate, żółte
- słoneczne zarośla nadrzeczne, nasypy i zbocza dolin rzecznych
- wilgotne łąki, torfowiska przejściowe i półnaturalne zbiorowiska trawiaste – zwłaszcza w miejscach zakłóconych działalnością człowieka
- skraje lasów liściastych, zwłaszcza łęgowych i grądowych, z dobrym dostępem światła, ale również prześwietlone polany leśne
- zbiorowiska ruderalne, nieużytki, przydroża, rowy melioracyjne, obrzeża pól i ogrodów
- lubi gleby:
- gleby świeże do wilgotnych, umiarkowanie próchniczne, głębokie, zasobne w azot i składniki mineralne
- dobrze rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych, nie toleruje jednak stagnującej wody ani całkowitego zacienienia
- preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste
- najlepsze warunki wzrostu występują na terenach dobrze nasłonecznionych
W Pigułce
- system korzeniowy:
- palowy, głęboko sięgający, z rozbudowanymi rozgałęzieniami bocznymi.
- są mocno rozwinięte, o dużej zdolności do penetracji gleby
- budowa:
- korzeń palowy może sięgać od 1,5 do 2,5 metra w głąb ziemi
- kłącza:
- masywne, poziome lub lekko ukośne kłącza, które mogą osiągać długość nawet do 1 metra i więcej
- są zgrubiałe u nasady, gęsto pokryte łuskowatymi liśćmi i z licznymi pąkami śpiącymi
- łodyga:
- wzniesiona, pojedyncza, niekiedy w górnej części rozgałęziona
- pokryta jest rzadkimi, krótkimi włoskami, czasem naga w dolnych partiach
- kolor jasnozielony lub zielony, czasem do czerwono nabiegłej z lekko purpurowym odcieniem u podstawy
- pędy:
- pęd główny dominuje nad bocznymi
- u podstawy pędów obecne są łuskowate, brunatne liście resztkowe z poprzednich sezonów
- pędy kwiatowe pojawiają się od lipca do września, zakończone są gęstymi, wierzchołkowymi kwiatostanami typu grono lub wiecha
cechy blaszki liściowej:
- nieklapowana, całobrzega lub piłkowana, wąsko lancetowata do szeroko lancetowatej
- powierzchnia blaszki – może być delikatnie szorstkawa, liście proste i całobrzegie lub piłkowane;
- wierzchnia strona liścia – ciemnozielona, matowa lub lekko połyskująca
- spodnia strona – jaśniejsza, często pokryta delikatnymi, krótkimi włoskami, szczególnie wzdłuż nerwu głównego (S. canadensis, S. virgaurea), u S. gigantea często prawie naga
- liście dolne
- są większe, odwrotnie jajowate do eliptyczno – lancetowatych, często z krótkim ogonkiem, a brzeg ich blaszki bywa drobno ząbkowany
- górne liście – zwykle nie mają ogonka
- miarę wzrostu pędu, liście stają się coraz węższe, siedzące lub półsiedzące, często bezogonkowe, z brzegiem całym lub słabo piłkowanym
- ułożenie liści na łodydze – skrętoległe – liście wyrastają pojedynczo w kolejnych węzłach łodygi
- pora kwitnienia: lipiec – październik (VII – X)
- barwa kwiatów: barwa ta jest jednolita dla całej rośliny
- złocistożółta, intensywnie żółta, czasem cytrynowożółta
- typ kwiatostanu:
- kwiaty zebrane w liczne, drobne koszyczki kwiatowe, które tworzą razem rozgałęzione kwiatostany wiechowate lub groniastowiechowate
- rozmieszczone szczytowo i wzdłuż górnych części pędów bocznych
- wielkość i kształt kwiatów:
- kwiaty drobne, o długości koszyczka ok. 4 – 6 mm
- w obrębie koszyczka występują dwa typy kwiatów:
- kwiaty języczkowe (na brzegach): żeńskie, języczek trójzębny, złocistożółty, długości 2 – 3 mm
- kwiaty rurkowate (wewnątrz koszyczka): rurkowate, żółte
- słoneczne zarośla nadrzeczne, nasypy i zbocza dolin rzecznych
- wilgotne łąki, torfowiska przejściowe i półnaturalne zbiorowiska trawiaste – zwłaszcza w miejscach zakłóconych działalnością człowieka
- skraje lasów liściastych, zwłaszcza łęgowych i grądowych, z dobrym dostępem światła, ale również prześwietlone polany leśne
- zbiorowiska ruderalne, nieużytki, przydroża, rowy melioracyjne, obrzeża pól i ogrodów
- lubi gleby:
- gleby świeże do wilgotnych, umiarkowanie próchniczne, głębokie, zasobne w azot i składniki mineralne
- dobrze rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych, nie toleruje jednak stagnującej wody ani całkowitego zacienienia
- preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste
- najlepsze warunki wzrostu występują na terenach dobrze nasłonecznionych
Ciekawostki
- Liczny i ekspansywny ród nawłoci (dotyczy całego rodzaju Solidago – nawłoci)
Rodzaj Solidago obejmuje ponad 120 gatunków, głównie z Ameryki Północnej, z których tylko kilka występuje naturalnie w Europie. Gatunki takie jak S. canadensis i S. gigantea tworzą gęste łany, wypierając rodzime rośliny z łąk i siedlisk ruderalnych. - Łacińska nazwa, która leczy
Nazwa Solidago wywodzi się od łacińskiego solidare – „scalać, wzmacniać” – i odzwierciedla tradycyjne zastosowanie nawłoci w leczeniu ran i stanów zapalnych. - Strażniczka domostwa i dobytku, czyli „złota rózga na złe moce
Nawłoć pospolitą wieszano w domach i stodołach, by chroniła przed urokiem i chorobami. - Roślina Matki Boskiej Zielnej
15 sierpnia nawłoć była obowiązkowym składnikiem bukietów święconych w święto Matki Boskiej Zielnej – symbolizowała zdrowie, płodność i błogosławieństwo dla domostw.
SUROWIEC ZIELARSKI
NAWŁOĆ POSPOLITA – Solidago virgaurea
- ziele nawłoci – Solidaginis herba
CZAS ZBIORU
- zbioru dokonuje się w okresie kwitnienia: lipiec – wrzesień (VII – IX)
- ścina się szczytowe części łodyg wraz z liśćmi i kwiatostanami (około 25 cm długości)
SUSZENIE
- zebrane ziele najlepiej suszyć w temperaturze pokojowej, w cienistych i przewiewnych miejscach, z dala od bezpośredniego światła słonecznego
- w suszarkach należy suszyć w temperaturze nieprzekraczającej 35 – 40 °C
PODSTAWOWE ZWIĄZKI CZYNNE
- flawonoidy
- saponiny trójterpenowe
- fenolokwasy
- olejek eteryczny – śladowe ilości
- garbniki
- poliacetyleny
- śluzy roślinne
- związki mineralne
DZIAŁANIE
- moczopędne
- zwiększa ilość wydalanego moczu, nie powodując przy tym zakłócenia poziomu elektrolitów
- przeciwzapalne – odkaża układ moczowy
- przeciwdrobnoustrojowe
- rozkurczowe
- odtruwające
- uszczelniające i wzmacniające naczynia krwionośne
ZASTOSOWANIE
wewnętrzne:
- układ moczowy
- infekcje dróg moczowych (zapalenie pęcherza, cewki moczowej)
- stany zapalne pęcherza moczowego z bolesnym parciem
- zapobieganie nawrotom zakażeń
- łagodna kamica nerkowa i piasek nerkowy
- obrzęki na tle zastoinowym (pomocniczo w kuracjach odwadniających)
- układ pokarmowy (wspomagająco)
- niestrawność, osłabione wydzielanie żółci
- wzdęcia i łagodne kolki (działanie spazmolityczne)
- w tradycyjnej fitoterapii – jako lek „czyszczący krew” i wspomagający trawienie
- układ krążenia i detoksykacja (tradycyjne zastosowania)
- kuracje wspomagające usuwanie produktów przemiany materii
- pomocniczo przy dnie moczanowej i reumatyzmie
- wspierająco w kuracjach odtruwających i wzmacniających organizm
zewnętrzne:
- infekcje pochwy – w irygacjach – zastosowanie w tradycyjnej fitoterapii ludowej)
- nasiadówki przy stanach zapalnych sromu i pochwy
- przemywania zewnętrzne przy upławach i świądzie
- stany zapalne jamy ustnej, gardła, migdałków – płukanki i napary
- owrzodzenia jamy ustnej, afty, pleśniawki
ŚRODKI OSTROŻNOŚCI
Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności:
- nadwrażliwość lub alergia na składniki nawłoci
- może powodować wystąpienie alergii (np. pokrzywki, świądu, wysypki, obrzęków, alergicznego nieżytu nosa)
- kobiety w ciąży i karmiące – brak danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania w czasie ciąży i laktacji.
- ostre i przewlekłe choroby nerek z upośledzoną filtracją
- obrzęki na tle niewydolności serca lub nerek
- dzieci i młodzież poniżej 12 roku życia – brak danych klinicznych i bezpieczeństwa – nie zaleca się stosowania u małych dzieci
- osoby przyjmujące leki wpływające na nerki lub gospodarkę wodno – elektrolitową- brak dokładnych danych, ale wskazana ostrożność
PRZYKŁADOWE SPOSOBY PRZYRZĄDZANIA
1. Napar z ziela nawłoci
Składniki:
- 1 łyżka suszonego ziela nawłoci
- 250 ml wrzątku
Przepis:
Ziele zalać wrzątkiem, przykryć i parzyć przez 15 minut. Przecedzić.
Dawkowanie:
Pić 2 – 3 razy dziennie po 1 szklance między posiłkami.
Zewnętrznie – stosować do płukanek, kompresów i kąpieli.
Działanie i zastosowanie:
Działa moczopędnie, przeciwzapalnie, lekko ściągająco i przeciwbakteryjnie.
Zastosowanie: infekcje dróg moczowych, stany zapalne jamy ustnej, gardła, łagodne stany skórne.
2. Odwar z ziela nawłoci
Składniki:
- 2 łyżki suszonego ziela nawłoci
- 300 ml wody
Przepis:
Ziele zalać wodą, doprowadzić do wrzenia i gotować pod przykryciem 10 minut. Odstawić na 15 minut, przecedzić.
Dawkowanie:
Stosować do okładów, przemywań, nasiadówek, kąpieli leczniczych (np. 1 l odwaru na wannę).
Działanie i zastosowanie:
Działa antyseptycznie, gojąco i przeciwzapalnie.
Zastosowanie: egzemy, otarcia, łojotok, świąd, podrażnienia skóry, stany zapalne narządów płciowych zewnętrznych.
Forma silniejsza, polecana w leczeniu skóry i do nasiadówek
3. Nalewka z nawłoci
Składniki:
- 50 g suszonego ziela nawłoci
- 250 ml 40 – 50% alkoholu (np. wódka)
Przepis:
Ziele zalać alkoholem w szczelnym słoiku, odstawić w ciemne miejsce na 14 dni. Codziennie wstrząsać. Po maceracji przecedzić, przelać do ciemnej butelki.
Dawkowanie:
10 – 20 kropli w niewielkiej ilości wody, 2 – 3 razy dziennie. Kuracje do 2 – 3 tygodni.
Można też stosować zewnętrznie (np. do nacierania, rozcieńczania do kompresów).
Działanie i zastosowanie:
Silniejsze działanie przeciwzapalne i moczopędne niż napar.
Zastosowanie: infekcje dróg moczowych, łagodzenie bólu stawów (zewnętrznie), detoksykacja.
4. Macerat olejowy z nawłoci
Składniki:
- 30 – 40 g suszonego ziela nawłoci
- 200 ml wysokiej jakości oleju (np. ze słodkich migdałów, oliwy z oliwek)
Przepis:
Ziele rozkruszyć i zalać olejem w czystym słoiku. Odstawić na 2–3 tygodnie w miejscu ciepłym, codziennie wstrząsać. Następnie przecedzić.
Dawkowanie:
Stosować zewnętrznie do nacierań, kompresów, jako składnik maści lub olejków do masażu.
Działanie i zastosowanie:
Działa przeciwzapalnie, łagodząco, wspomaga regenerację skóry.
Zastosowanie: łojotok, egzemy, podrażnienia skóry, bóle mięśni i stawów.