• Podbiał pospolity — roślina o wielu imionach i magicznej sławie

Podbiał pospolity (Tussilago farfara) to niepozorna, a zarazem niezwykle stara roślina lecznicza, która od wieków towarzyszyła ludziom w walce z chorobami i w rytuałach ochronnych. Już sama jego łacińska nazwa — Tussilago — zdradza główne zastosowanie: wywodzi się od słów tussis („kaszel”) i agere („pędzić”), co razem znaczy: „przepędzający kaszel”.

Ale podbiał znany był też pod wieloma innymi nazwami ludowymi, które zdradzają jego bogatą tradycję:

• „kwiat kaszlowy”,„kaszlnik” — ze względu na skuteczność w leczeniu kaszlu,
• „ośla stopa”  — od kształtu liści przypominających odcisk kopyta,
• „białkuch”,„biały podbiał” — od srebrzystego, filcowatego spodu liści,
• „psie ucho”,„końskie kopyto” — nazwy spotykane na wschodnich terenach Polski i w Europie Wschodniej.

• Podbiał w dawnych wierzeniach i rytuałach
  • W czasach średniowiecznych podbiał uchodził zaroślinę ochronną. Zgodnie z dawnym przesądem, dym z suszonych liści podbiału miał odstraszać złe duchy i oczyszczać domostwa z chorób. Palono go w piecach lub na paleniskach podczas świąt przejściowych, np. na wiosenne równonoce.
  • Ziołowe amulety— liście podbiału wkładano do woreczków i noszono na szyi dzieciom cierpiącym na przewlekły kaszel lub problemy z oddychaniem.
  • W niektórych regionach Europy (m.in. w Niemczech i w Czechach) palenie liści podbiału było elementem rytuałów oczyszczających dla osób po ciężkiej chorobie

• Ciekawe zastosowania i historia
  • Św. Hildegarda z Bingen, słynna średniowieczna uzdrowicielka, opisywała podbiał jako„środek przeciw wszystkim schorzeniom piersiowym” — i zalecała go nie tylko w formie wywarów, ale też jako dodatek do maści łagodzących bóle w klatce piersiowej.
  • W starożytnym Rzymie i Grecji suszone liście podbiału były skręcane w „ziołowe cygaretki” i palone przez osoby cierpiące na duszności — można powiedzieć, że był to jeden z pierwszych „naturalnych inhalatorów”.
  • W tradycyjnej medycynie ludowej podbiał stosowano takżedo leczenia ran i oparzeń — świeży liść przykładano bezpośrednio na uszkodzoną skórę.
  • W Polsce podbiał pospolity był jednym z pierwszych gatunków włączonych dozorganizowanej akcji zbioru surowców roślinnych — inicjowanej przez Jana Mariana Dobrowolskiego ok. 1917 r. Celem akcji było uzupełnienie braków leków w czasie wojny, a liście podbiału ceniono jako łatwo dostępny i skuteczny środek fitoterapeutyczny.

PODBIAŁ POSPOLITY – Tussilago farfara

• kwiat podbiału – Farfarae  flos
• liść podbiału – Farfarae folium

• kwiat – w czasie okresu kwitnienia (III – IV)
  • czyli przed pojawieniem się liści – roślina kwitnie jako jedna z pierwszych wiosną
  • zbiera się całe koszyczki kwiatowe, z krótkim odcinkiem szypułki
  • najkorzystniejszym okresem zboru są kwiaty jeszcze nie w pełni rozwinięte, lekko zamknięte – mają one najwyższą wartość leczniczą

Zgodnie z zasadami tradycyjnej medycyny chińskiej (TCM)

• kwiaty powinno się zbierać zanim zostaną całkowicie otwarte
• zbierane po pełnym rozkwicie tracą wartość farmakologiczną i mogą być nieskuteczne w recepturach ziołowych (Xue i in. in., 2012)

• liść – liście zbiera się, gdy są młode, ale już dobrze rozwinięte (V – VII)
  • najlepiej zbierać samą blaszkę liściową, bez ogonków liściowych  (ogonki są mniej wartościowe farmakologicznie)
    • liście powinny być zdrowe, bez przebarwień, dziur czy objawów chorobowych
    • zbierane w dni suche, po ustąpieniu porannej rosy

• kwiat
  • zebrany kwiat należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, przewiewnym, zacienionym miejscu (czas suszenia: 2 – 4 dni, w zależności od warstwy i warunków
  • prawidłowo wysuszony surowiec powinien być kruchy i nie gubić pyłku
  • w suszarkach w temperaturze do 35˚C

• liść 
  • zebrane liście należy rozłożyć cienką warstwą (najlepiej pojedynczą) regularnie przewracając dla równomiernego suszenia, w suchym, przewiewnym i zacienionym miejscu (czas suszenia: 2 – 4 dni, w zależności od warstwy i warunków
  • w suszarkach w temperaturze do 35 – 40˚C
  • nie stosować suszenia na słońcu, bowiem prowadzi to do degradacji flawonoidów i olejków
  • uwaga – liści przeznaczonych do suszenia się nie myje!

• śluzy roślinne
• flawonoidy
• kwasy organiczne i fenolowe
• garbniki
• olejek eteryczny
• alkaloidy pirolizydynowe (PAs) – w liściach jest wyższe stężenie, a kwiatach niższe

 

wewnętrzne:

• układ oddechowy – to główne i najważniejsze zastosowanie podbiału
  • kaszel suchy, kaszel palacza, koklusz
    • dzięki śluzom i flawonoidom działa osłaniająco, ułatwia odkrztuszanie i łagodzi odruch kaszlowy
    • stosowany w formie naparów, syropu, tabletek
  • zapalenie krtani, gardła, migdałków
    • stosowany w formie naparów do płukania oraz jako składnik mieszanek ziołowych.
    • stosowany w formie płukanek z naparów
  • chrypka i zanik głosu
    • napar lub wywar z kwiatów używany był dawniej przez śpiewaków i nauczycieli w celu regeneracji głosu
  • astma i duszności (zastosowanie tradycyjne i w TCM – tradycyjnej medycynie chińskiej)
    • dawniej palono liście podbiału z innymi ziołami, aby złagodzić napady duszności
    • wykorzystywano go także w formie naparów, syropu i inhalacji

zewnętrzne:

liście podbiału, choć nie mają potwierdzenia działania w nauce to były z powodzeniem stosowane tradycyjnie w poniższych problemach:

• owrzodzenia, stłucznia, obrzęki:
  • smarować sokiem z podbiału lub przykładać potłuczone, świeże liście bezpośrednio na zmienione miejsca
• stany zapalne kaletki maziowej
  • stosować analogicznie jak w przypadku stłuczeń i obrzęków — okłady ze świeżych liści, soku lub odwaru
• bóle reumatyczne
  • przykładano świeże liście na bolące stawy
• cera wrażliwa, łojotokowa i trądzikowa
  • stosowany w formie przemywań naparem lub kataplazmy (ciepłego okładu z ziół)
• starożytne palenie ziela (np. z innymi roślinami jak lobelia) jako forma inhalacji „na płuca i duszność”

Zalecenia dawnych zielarzy

• „dobre na starczy kaszel i suchoty piersiowe” – średniowieczne zielniki
• „podane dzieciom z mlekiem osładza płuca i głos” – opisy ludowe z podkarpacia i śląska
• świeży liść przykładany na rany – chłodzi i goi – zapisy w polskich zielnikach z XVIII w.

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności

• nadwrażliwość lub alergia na składniki podbiału (możliwe reakcje skórne lub ogólnoustrojowe)
• nie zaleca się stosowania podbiału u dzieci, kobiet w ciąży i podczas karmienia
  • alkaloidy pirolizydynowe (PAs) przenikają przez barierę łożyskową i mogą powodować chorobę zarostową żył wątrobowych u płodu
• osób z chorobami wątroby
• ze względu na obecność alkaloidów pirolizydynowych nie należy stosować podbiału dłużej niż 4–6 tygodni w roku
• nie łączyć go z innymi roślinami zawierającymi alkaloidy pirolizydynowe, takimi jak: lepiężnik, starzec, żywokost lekarski, gdzie może dojść do sumowania toksyczności
• nie stosować leków bezpośrednio po lub tuż przed spożyciem podbiału.
  • zaleca się zachowanie odstępu co najmniej 1,5 – 2 godziny między podbiałem a przyjęciem leków

Składniki:

• 1 – 2 łyżki suszonych kwiatów lub liści podbiału
• 250 ml wrzątku

Sposób przygotowania:

1. Surowiec zalać wrzątkiem
2. Przykryć i parzyć przez 10 – 15 minut
3. Odcedzić

Działanie i zastosowanie:

• pić po 1/2 szklanki 2 – 3 razy dziennie, między posiłkami.
• naparem można płukać gardło przy chrypce lub zapaleniu krtani.

Zastosowanie: suchy kaszel, kaszel palacza, chrypka, zanik głosu, podrażnienia gardła

---

2. Syrop z kwiatów podbiału

Składniki:

• świeże kwiaty podbiału
• cukier (lub miód — miód dodawać na zimno)

Sposób przygotowania:

1. W słoiku układać warstwami świeże kwiaty i zasypywać cukrem.
2. Lekko uciskać, aby puściły sok.
3. Przykryć gazą i odstawić na 7 – 10 dni w chłodne, ciemne miejsce.
4. Po tym czasie przecedzić syrop przez gazę.

Działanie i zastosowanie:

• Po 1 łyżeczce 3 razy dziennie, między posiłkami.

Zastosowanie: uporczywy kaszel, sucha śluzówka gardła, chrypka

Uwaga: syrop stosować doraźnie — nie dłużej niż 1 – 2 tygodnie

---

3. Okłady z liści podbiału

do zastosowanie zewnętrznego:

• trudno gojące się rany
• owrzodzenia
• stłuczenia
• obrzęki

Sposób przygotowania:

1. Świeże liście lekko rozgnieść lub potrzeć wałkiem
2. Przykładać bezpośrednio na chore miejsce
3. Zabezpieczyć gazą i bandażem
4. Trzymać ok. 1 – 2 godziny; zabieg można powtarzać 2 – 3 razy dziennie

---