• „Leśny mistrz” – Waldmeister
  W tradycji niemieckiej przytulia wonna to kultowa roślina majowa, znana pod nazwą Waldmeister, czyli „leśny mistrz”. Jest głównym składnikiem tradycyjnego ponczu majowego (Maibowle). Świeże liście przytulii aromatyzują białe wino i wodę, nadając napojowi charakterystyczny, słodkawy zapach kumaryny. Maibowle podaje się w maju, zwłaszcza podczas świąt i spotkań plenerowych, jako symbol wiosny i odnowy.
• Symbol spokoju i odpoczynku
  W niektórych przekazach przytulia była nazywana „zielem świętego spokoju” – miała uspokajać ciało i umysł, zwłaszcza po pracy polowej lub długich podróżach.
• Ziele do skrzyni i tytoniu – zapomniane zastosowania przytulii wonnej
  W wielu kulturach europejskich suszoną przytulię wonną wkładano do skrzyń, szaf i pościeli. Jej słodkawy, waniliowy zapach nie tylko odświeżał tkaniny, ale także odstraszał mole i pasożyty. Stąd pochodzą dawne określenia ludowe takie jak „ziele do skrzyni” czy „świeże posłanie” – podkreślające jej praktyczne i aromatyczne zastosowanie w gospodarstwach domowych.
• Ziele do tytoniu
  Dawniej przytulia wonna była również dodawana do tabaki i mieszanek tytoniowych. Jej aromat, uwalniający się po zasuszeniu dzięki obecności kumaryny, łagodził zapach dymu i działał lekko uspokajająco. Była ceniona zarówno przezzielarzy, jak i przez palaczy – jako roślinny „poprawiacz” smaku i nastroju.
• Ziele świętojańskie i bukietowe
  W tradycji ludowej Galium odoratum często wchodziła w skład bukietów świętojańskich i Matki Boskiej Zielnej, obokdziurawca, bylicy, macierzanki i mięty.

PRZYTULIA WONNA – Galium odorata L.

• ziele marzanki – Asperulae odoratae herba

• ziele zbiera się w czasie kwitnienia kwiecień – maj (IV – V) lub maj – czerwiec (V – VI)

Status ochrony przytulii wonnej w Polsce

Do 2014 roku przytulia wonna była objęta w Polsce ochroną częściową, wynikającą z potrzeby zachowania naturalnych stanowisk i ograniczenia nadmiernej eksploatacji surowca. Obecnie gatunek ten nie podlega już ochronie gatunkowej, co umożliwia jego legalny zbiór.
Pomimo braku formalnych ograniczeń, zaleca się prowadzenie pozysku w sposób zrównoważony, z uwzględnieniem ochrony populacji i siedlisk naturalnych.

• zebrane ziele najlepiej suszyć w suchym, zacienionym i przewiewnym miejscu rozłożone cienką warstwą
• w suszarkach – w temperaturze do 40˚C

Prawidłowo wysuszone ziele powinno mieć zapach intensywny, słodkawy, przypominający siano, co jest oznaką obecności uwolnionej kumaryny.
Liście i łodygi powinny mieć barwę żywo zieloną, bez brązowych przebarwień, a kwiaty białą
(podczas nieprawidłowego suszenia ziele często ciemnieje!)

• kumaryna
  • w trakcie suszenia wolna kumaryna nadaje surowcowi miły zapach siana
• glikozydy irydoidowe
• flawonoidy
• garbniki
• gorycze
• olejek eteryczny
• witaminę C i P (bioflawonoidy) – obecne w niewielkich ilościach
• sole mineralne

• przeciwskurczowe – rozluźnia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i naczyń krwionośnych
• moczopędne
  • wspiera usuwanie nadmiaru wody z organizmu, pomocniczo stosowana przy obrzękach i łagodnych problemach z krążeniem
• żółciopędne i poprawiające trawienie
  • pobudza wydzielanie żółci, wspomaga pracę wątroby i ułatwia trawienie cięższych posiłków
• przeciwzapalne
  • flawonoidy i irydoidy hamują procesy zapalne, wspierają regenerację tkanek.
• przeciwobrzękowe
  • usprawnia krążenie chłonki w naczyniach chłonnych – zasługa obecności kumaryny
• łagodnie przeciwbakteryjne
• łagodnie uspokajające i nasenne
  • kumaryna działa łagodnie uspokajająco, co może pomagać w relaksacji i zasypianiu
• przeciwzakrzepowe (łagodne)
  • kumaryna może wykazywać działanie lekko przeciwzakrzepowe

Źródła etnobotaniczne i zielniki historyczne (XIX–XX w.) podają, że ziele przytulii wonnej stosowano m.in.:

• w chorobach wenerycznych (jako środek „oczyszczający krew”),
• przy hemoroidach,
• w kamicy moczowej i skąpomoczu,
• na puchlinę wodną (obrzęki, zastoiny),
• w stanach psychicznych określanych dawniej jako melancholia i histeria,
• w gośćcu (reumatyzmie),
• w schorzeniach wątroby, takich jak żółtaczka czy „obrzmienie wątroby”.

Zastosowania te wynikały przede wszystkim z tradycyjnych obserwacji i przypisywanego działania:

• moczopędnego i przeciwobrzękowego (puchlina, kamica, hemoroidy),
• uspokajającego (melancholia, histeria),
• przeciwzapalnego i pobudzającego krążenie (gościec, choroby weneryczne)

wewnętrzne:

• układ krwionośny i limfatyczny
  • zaburzenia krążenia żylnego:
    • zastoje żylne, żylaki nóg, hemoroidy
  • nadciśnienie – pomocniczo
  • zastoje limfatyczne
    • obrzęki

• układ nerwowy
  • pobudzenie nerwowe
  • bezsenność – tradycyjnie stosowana w trudnościach z zasypianiem (np. napary, wina ziołowe)
  • bóle głowy, szczególnie napięciowe

• układ moczowy
  • skurcze w obrębie dróg moczowych
  • wspomagająco w kamicy moczowej
  • skąpomocz (efekt moczopędny łagodny do umiarkowanego – częściowo związany z rozkurczem dróg moczowych i możliwym wpływem irydoidów na resorpcję wody w nerkach)

zewnętrznie:
głównie za sprawą działania przeciwzapalnego, łagodzącego i antyseptycznego

• krwiaki i obrzęki przy kontuzjach sportowych lub innych urazach
• stany zapalne skóry
• owrzodzenia jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu
• drobne rany, skaleczenia i otarcia
• zmęczone, zaczerwienione i opuchnięte oczy
• bóle mięśniowe, nerwobóle, napięcie nerwowe
• bóle reumatyczne
• dna moczanowa

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności:

• nadwrażliwość lub alergia na składniki marzanki wonnej
• kobiety w ciąży i karmiące piersią – brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania w tych grupach
• problemy z krzepliwością krwi (skłonność do krwawień, hemofilia, trombocytopenia)
• osoby z poważnymi chorobami wątroby (np. marskość, niewydolność).
• osoby po świeżych zabiegach chirurgicznych lub z dużymi ranami – ryzyko zwiększonego krwawienia
• jednoczesne przyjmowanie leków farmakologicznych– marzanka wonna może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych oraz wpływać na działanie innych preparatów.
  Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku przyjmowania między innymi:
  • leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryna, heparyna),
  • przeciwpłytkowych (np. kwas acetylosalicylowy, klopidogrel),
  • uspokajających i nasennych (np. benzodiazepiny)
  • oraz leków obniżających ciśnienie krwi.

Marzanka wonna rzadko jest stosowana w monoterapii.
Najczęściej wykorzystywana jestw mieszankach ziołowych z surowcami o podobnym lub uzupełniającym działaniu

Z czym warto łączyć marzankę wonną

• W celu wsparcia działania moczopędnego i oczyszczającego organizm – z liśćmi brzozy, zielem nawłoci, zielem skrzypu, naowocnią fasoli, liśćmi rozmarynu oraz kwiatem robinii akacjowej.
  Uwaga: takie mieszanki najlepiej stosować w krótkich kuracjach (7–14 dni) i przy odpowiednim nawodnieniu.

• W celu zwiększenia działania relaksującego i uspokajającego – z liśćmi melisy, szyszkami chmielu, kwiatem lawendy.
  Dobrze sprawdza się w naparach wieczornych, wspierających zasypianie.

• W celu wsparcia układu krwionośnego i działania przeciwzakrzepowego – z kwiatem głogu, liśćmi miłorzębu japońskiego.
  Nie łączyć z lekami przeciwzakrzepowymi bez konsultacji lekarskiej.

• W celu zwiększenia i podkreślenia aromatu – z wanilią lub cynamonem.
  Stosowane w winach ziołowych, nalewkach i mieszankach herbacianych dla podbicia walorów smakowych.

---

1. Napar z ziela marzanki wonnej

Składniki:

• 1 łyżka suszonego ziela marzanki wonnej
• 250 ml wrzątku

Przepis:
Ziele zalać wrzątkiem, przykryć i parzyć 10 – 15 minut. Następnie przecedzić. Pić świeżo przygotowany napar.

Działanie:
Łagodne uspokajające, lekko moczopędne, przeciwskurczowe, wspomagające krążenie.

Dawkowanie i zastosowanie:
Pić 1 filiżankę naparu 1 – 2 razy dziennie, najlepiej wieczorem przy bezsenności lub napięciu nerwowym; pomocniczo przy łagodnych obrzękach i zastojach krążenia.

---

2. Nalewka z marzanki wonnej

Składniki:

• 50 g suszonego ziela marzanki wonnej
• 250 ml alkoholu 40%

Przepis:
Ziele zalać alkoholem w słoju, szczelnie zamknąć, macerować 10 – 14 dni w ciemnym miejscu, codziennie wstrząsając. Następnie przecedzić i przelać do butelki z ciemnego szkła.

Działanie:
Poprawia mikrokrążenie, działa łagodnie przeciwobrzękowo, rozkurczowo, wspomaga trawienie; stosowana także jako środek aromatyczny.

Dawkowanie i zastosowanie:
Stosować 10 – 20 kropli rozcieńczonych w niewielkiej ilości wody, 1 – 2 razy dziennie; zewnętrznie – do pędzlowania lub wcierania w miejsca obrzęków i krwiaków.

---

3. Maibowle – wino ziołowe z marzanką – tradycyjny napój majowy

Przepis 1. klasyczna wersja alkoholowa i bezalkoholowa

Składniki:

• 1 butelka wytrawnego białego wina (np. Riesling, Sauvignon Blanc) lub wody gazowanej (wersja bezalkoholowa)
• 10 – 15 świeżych lub lekko podsuszonych łodyżek marzanki wonnej (Galium odoratum)
• 1 cytryna w plastrach
• 1 pomarańcza w plastrach
• 1 – 2 łyżki miodu lub cukru (opcjonalnie)
• kilka listków świeżej mięty (opcjonalnie)
• 50 ml koniaku lub brandy (opcjonalnie, dla pełniejszego smaku)

Przepis:

1. Marzankę zebrać najlepiej przed kwitnieniem (kwiecień–maj), podsuszyć kilka godzin w przewiewie.
2. Pęczek łodyżek włożyć do słoja, zalać winem lub wodą gazowaną.
3. Dodać plastry cytryny i pomarańczy, ewentualnie miód/cukier i mocniejszy alkohol.
4. Schłodzić w lodówce 12 – 24 godziny, aby smaki się połączyły.
5. Podawać z kostkami lodu i miętą.

Działanie:
Orzeźwiające, aromatyczne, lekko uspokajające (kumaryna).

Dawkowanie i zastosowanie:
Podawać okazjonalnie jako napój chłodzący; wersja bezalkoholowa – także dla osób unikających alkoholu.

---

---

Przepis 2. wersja ekspresowa

Składniki:

• 30 g świeżego ziela marzanki wonnej (zbieranego tuż przed kwitnieniem)
• 1 l białego wina półwytrawnego
• opcjonalnie: plastry cytryny, kilka listków mięty

Przepis:

1. Związać świeże ziele w pęczek.
2. Zawiesić w winie tak, by tylko częściowo było zanurzone (unika się goryczy).
3. Macerować 20 – 30 minut, wyjąć ziele.
4. Schłodzić przed podaniem.

Działanie:
Lekko uspokajające, aromatyczne; klasyczna wersja Maibowle podawana w Niemczech na wiosennych spotkaniach.

Dawkowanie i zastosowanie:
Podawać świeżo przygotowane, najlepiej w towarzystwie lekkich dań wiosennych.

---

---

Przepis 3. wersja macerowana

Składniki:

• 60 g świeżych lub suszonych wierzchołków kwitnącej marzanki
• 1 l wytrawnego białego wina
• 30 g cukru lub miodu

Przepis:

1. Zalać ziele winem w dużym słoju.
2. Dodać cukier lub miód.
3. Macerować: świeże ziele – 3 tygodnie; suszone – 2 – 3 dni.
4. Przefiltrować, rozlać do butelek, przechowywać w chłodnym miejscu.

Działanie:
Aromatyczne, delikatnie uspokajające, sprzyjające relaksowi.

Dawkowanie i zastosowanie:
Podawać w małych ilościach (kieliszek) jako aperitif; nie stosować w celach leczniczych ze względu na zawartość alkoholu.

---