• „Złocista śledziona” – „Chrysosplenium” – język botanicznej symboliki
  NazwaChrysosplenium pochodzi z greki:
  – chrysos = „złoto” (nawiązanie do żółtozielonych przysadek otaczających kwiaty),
  – splen = „śledziona” (liście o nerkowatym kształcie przypominają ten narząd).
  Z tego względu śledziennicę nazywano dawniej „złocistą śledzioną” – nazwa miała też charakter symboliczny i medyczny
• Botaniczny klasyk: najczęstszy gatunek śledziennicy w Polsce i Europie
  Chrysosplenium alternifoliumto najpospolitszy gatunek śledziennicy w Europie i Polsce, spotykany od niżu po tereny podgórskie i górskie. Jest znacznie częstszy niż jego „kuzynka” – Chrysosplenium oppositifolium (śledziennica naprzeciwlistna).
• Liść jak narząd – dawny trop leczniczy śledziennicy
  W medycynie ludowej liście śledziennicy były stosowane na dolegliwości śledziony, zgodnie z dawną doktryną sygnatur:
  „To, co przypomina jakiś organ, pomaga w jego leczeniu.”
  Nerkowaty kształt liści i nazwa łacińska (splen) przyczyniły się do tej tradycji.
• Zwiastunka wiosny – śledziennica w kulturze i naturze
  Dzięki bardzo wczesnemu kwitnieniu (marzec/kwiecień) i złocistym barwom, w kulturze ludowej śledziennica symbolizowała początek wiosny i odradzającą się siłę natury. Uważano ją za jedno z pierwszych „zieleńców” pojawiających się po zimie.

ŚLEDZIENNICA SKRĘTOLISTNA – Chrysosplenium alternifolium

• ziele śledziennicy – Chrysosplenii alternifolii herba

• ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia marzec – kwiecień (III – IV) – czyli od momentu pojawienia się liści aż do pełnego rozwoju kwiatów
• rośliny ścina się tuż nad ziemią nożyczkami lub ostrym nożem

• zebrane ziele należy rozłożyć cienką warstwą w suchym, zacienionym i przewiewnym miejscu
• w suszarkach w temperaturze 40 – 50˚C
• prawidłowo wysuszony surowiec jest zielony lub żółtozielony, kruchy i aromatyczny

 

• glikozydy flawonoidowe
• flawonoidy
• triterpeny i triterpenoidy
• kwasy organiczne
• fitosterole (potwierdzone dla rodzaju, ale brak jednoznacznego potwierdzenia u C. alternifolium)
• związki mineralne i mikroelementy – zawiera znaczne ilości: potasu, wapnia, magnezu, manganu
• olejek eteryczny – ilości śladowe

• przeciwwirusowe
• cytotoksyczne i przeciwnowotworowe
• przeciwutleniające
• przeciwzapalne
• hepatoprotekcyjne
• usprawniające trawienne związane z pracą wątroby i śledziony
  • tradycyjnie stosowana w dolegliwościach śledziony, wątroby i przewodów żółciowych (nazwa i kształt liści wiązano z dawną doktryną sygnatur – „liść przypomina śledzionę, więc leczy śledzionę”
• moczopędne
• oczyszczające krew – działanie tradycyjne
• wzmacniające (stosowane zwłaszcza w kuracjach wiosennych)
• gojące i regenerujące

wewnętrzne:

• układ pokarmowy:
  • dolegliwości związane z wątrobą (m.in. lekkie postacie zapalenia, dyskinezy żółciowe), trzustką (jako element terapii wspomagającej przy niestrawności ) i śledzioną – zastosowanie wspomagające

• układ oddechowy:
  • przeziębienie
  • infekcje wirusowe
  • stan podgorączkowy

• układ moczowy:
  • przerost gruczołu krokowego
    (wyciągi ze śledziennicy zmniejszają stan zapalny i obrzęk prostaty)
  • stan zapalny jajników, jąder, macicy i jajowodów
  • zakażenia układu moczowego (wzmaga diurezę, odkaża i działa rozkurczowo na drogi moczowe)

• układ hormonalny
  • łysienie androgenowe – zastosowanie wspomagające – zawarte flawonoidy mogą wykazywać działanie estrogenopodobne (na podstawie badań in vitro)

• pozostałe
  • wiosenne kuracje oczyszczająco – odtruwające (nasila diurezę i usprawnia eliminację produktów przemiany materii)
  • osłabiona odporność

zewnętrzne:
Do stosowania zewnętrznego najkorzystniej stosować świeży surowiec, który ma silniejsze działanie niż suszone ziele

• egzema
• atopowe zapalenie skóry
• zmiany łuszczycowe
• trądzik różowaty
• wypryski, zwłaszcza suche
• owrzodzenia i odleżyny (w formie kataplazmy)
• schorzenia skórne na tle zaburzeń hormonalnych i metabolicznych (przyjmowany w kuracjach doustnych, np. naparach)

Śledziennica w „Chorobie Chiba”

W wielu popularnych publikacjach można natrafić na informację, że śledziennica skrętolistna (Chrysosplenium alternifolium) była stosowana w medycynie tybetańskiej w leczeniu tzw. „choroby Chiba” — zespołu schorzeń wątroby i pęcherzyka żółciowego, obejmującego m.in. kamicę, zapalenie dróg żółciowych czy ostrą żółtaczkę.

W rzeczywistości Chorobę Chiba leczono nie śledziennicą europejską, lecz wysokogórskimi gatunkami śledziennic rosnącymi w Tybecie i zachodnich Chinach, przede wszystkim:

• Chrysosplenium nudicaule
• Chrysosplenium axillare
• Chrysosplenium carnosum

Gatunki te od setek lat wykorzystywane są w tradycyjnych recepturach tybetańskich i chińskich – mają udokumentowane działanie hepatoprotekcyjne, żółciopędne oraz przeciwwirusowe. Nie występują one jednak w Europie, a C. alternifolium nie jest wymieniana w klasycznych źródłach medycyny tybetańskiej.

Nasz rodzimy, europejski gatunek śledziennicy – śledziennica skrętolistna ma zupełnie inny kontekst zastosowania — w tradycji ludowej była kojarzona z leczeniem śledziony, skóry i układu moczowego, a jej nazwa wywodzi się z zasady sygnatur: liść przypomina śledzionę, więc „leczy śledzionę”.

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności:

• nadwrażliwość lub alergia na składniki śledziennicy
• kobiety w ciąży i karmiące piersią
  brak jest badań toksykologicznych i klinicznych dotyczących bezpieczeństwa stosowania śledziennicy w tych okresach
• dzieci do 12 roku życia
  brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa i dawkowania. Zalecana ostrożność
• przyjmowanie leków farmakologicznych – możliwe interakcje
  

1. Napar z ziela śledziennicy

Składniki:

• 1 łyżka suszonego ziela śledziennicy skrętolistnej (ok. 1,5 – 2 g)
• 200 ml wrzącej wody

Przepis:
Ziele zalać wrzątkiem, przykryć i parzyć przez 10 – 15 minut. Następnie przecedzić.

Dawkowanie:

• 1 filiżanka 2 razy dziennie, najlepiej przed posiłkiem
• Stosować maksymalnie przez 7 – 10 dni, potem przerwa

Działanie i zastosowanie:

• wspomaga trawienie, detoksykację i pracę wątroby
• działa lekko moczopędnie i przeciwzapalnie
• stosowany przy: niestrawności, zatrzymaniu wody, infekcjach dróg moczowych, osłabieniu

---

2. Odwar (do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego)

Składniki:

• 2 łyżki świeżego lub suszonego ziela
• 250 ml wody

Przepis:
Ziele zalać zimną wodą, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 5 minut, odstawić pod przykryciem na kolejne 15 minut, przecedzić.

Dawkowanie:

• do picia: ½ szklanki 2 razy dziennie (krótkotrwale)
• do okładów, przemywań lub kąpieli: 1 część odwaru na 3 części wody

Działanie i zastosowanie:

• przy stanach zapalnych dróg moczowych i narządów rodnych
• zewnętrznie: przy egzemach, owrzodzeniach, trądziku, nadkażeniach skóry
• działa ściągająco, przeciwzapalnie, odkażająco

---

3. Nalewka

Składniki:

• 50 g świeżego ziela (lub 30 g suszu)
• 250 ml alkoholu 40% (np. wódka, czerwone wytrawne wino)

Przepis:
Ziele zalać alkoholem, w zamkniętym słoju odstawić na 10 – 14 dni w ciemne miejsce. Codziennie wstrząsnąć. Następnie przecedzić i przelać do ciemnej butelki.

Dawkowanie:

• 15 – 20 kropli 1 – 3 razy dziennie w niewielkiej ilości wody
• stosować maksymalnie przez 2 tygodnie

Działanie i zastosowanie:

• stymuluje odporność (aktywacja limfocytów), działa przeciwwirusowo i hepatoprotekcyjnie
• pomocniczo przy przerostach gruczołu krokowego, stanach zapalnych jajników, zakażeniach układu moczowego
• również jako środek tonizujący i odtruwający w kuracjach wiosennych

---

4. Kataplazma (okład ze świeżego ziela)

Składniki:

• garść świeżego ziela śledziennicy

Przepis:
Ziele dokładnie rozetrzeć lub posiekać na miazgę (można lekko podgrzać), rozłożyć na gazie lub lnianej szmatce.

Stosowanie:
Nałożyć na zmienione miejsce na skórze na 20 – 30 minut, można zabezpieczyć bandażem. Stosować 1 – 2 razy dziennie.

Działanie i zastosowanie:

• przy odleżynach, owrzodzeniach, łuszczycy, suchych wypryskach, trądziku różowatym
• działa łagodząco, przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie

---