• Zielony strażnik przed molami i pluskwami
  Wrotycz pospolity był tradycyjnie wykorzystywany jako naturalny repelent w domach wiejskich – jego suszone ziele wkładano do szaf, skrzyń i pod materace, by odstraszyć mole, pluskwy i inne insekty. Był ceniony na równi z zielem bagna zwyczajnego (Ledum palustre)
• Naturalny repelent – skuteczniejszy niż przemysłowe środki
  Silny, kamforowy zapach wrotyczu odstrasza wiele owadów: komary, kleszcze, muchy, mszyce, mrówki czy stonkę ziemniaczaną. Odwar z ziela stosowano jako ekologiczny oprysk ogrodowy, chroniący rośliny bez potrzeby sięgania po chemiczne pestycydy
• Wrotycz na talerzu? Tylko w średniowieczu
  W dawnych wiekach, zanim poznano jego toksyczność, wrotycz wykorzystywano kulinarnie: młode pączki zastępowały kapary, a koszyczki kwiatowe dodawano do farszów lub pieczono w cieście. Dziś taka praktyka jest niezalecana ze względu na obecność tujonu – toksycznego związku w olejku eterycznym
• Zielony likier mnichów i zakonników
  Liście wrotyczu są jednym ze składników słynnego francuskiego likieru Chartreuse, produkowanego według tajnej receptury przez zakon kartuzów. Nadają napojowi zielony kolor i charakterystyczną, wytrawną nutę ziołową
• Zioło przeciwko nudnym kazaniom
  Na wschodzie Polski i w krajach bałtyckich suszone ziele wrotyczu noszono w modlitewnikach, wierząc, że jego zapach pobudza zmysły i chroni przed zaśnięciem podczas długich nabożeństw. Była to jednocześnie forma dyskretnego aromaterapeutycznego „pobudzacza”
• Od Egiptu po Persję – balsamowanie z wrotyczem
  W starożytnym Egipcie, Grecji i Persji wrotycz był używany przy balsamowaniu zwłok. Dzięki działaniu antyseptycznemu i aromatycznemu ograniczał procesy gnilne i maskował zapach rozkładu
• Zielony barwnik z korzeni
  Z korzeni wrotyczu pozyskiwano dawniej naturalny zielony barwnik, wykorzystywany do farbowania tkanin, a lokalnie także do barwienia pisanek i wełny. Ziele służyło również jako składnik mieszanek do barwienia skór
• Wrotycz jako strażnik między życiem a śmiercią – zioło ochronne w rytuałach ludowych
  W tradycjach magicznych i ludowych wrotycz symbolizował ochronę przed śmiercią i rozkładem – wkładano go do trumien, pod progi domów i zaszywano w poduszkach podróżnych

WROTYCZ POSPOLITY – Tanacetum vulgare

• kwiat (koszyczki) wrotyczu – Tanaceti flos (Anthodium)
• ziele – Tanaceti herba

• kwiat
  • w okresie całego okresu kwitnienia, najczęściej lipiec – sierpień (VII – VIII)
  • zbiera się świeżo rozkwitające koszyczki kwiatowe, bez szypułek, najlepiej w suchy, słoneczny dzień przed południem

• ziele
  • zbiera się w początkowej fazie kwitnienia lub tuż przed nią, gdy koszyczki są jeszcze nierozwinięte, a liście soczyście zielone – maj – lipiec (V – VIII)

 

• kwiat
  • zebrane kwiaty należy rozłożyć cienką warstwą w miejscu suchym, przewiewnym i zacienionym
  • w suszarkach elektrycznych w temperaturze 30 – 35 °C
• ziele
  • zebrane ziele należy rozłożyć cienką warstwą w miejscu suchym, przewiewnym i zacienionym
  • w suszarkach elektrycznych w temperaturze max. 40 °C

• olejek eteryczny, którego głównym składnikiem jest: tujon – związek neurotoksyczny w dużych dawkach
• laktony seskwiterpenowe
• flawonoidy
• gorycze
• garbniki

Olejek z kwiatów, flawonoidy z liści

• kwiaty wrotyczu zawierają znacznie wyższe stężenie olejku eterycznego, co czyni je bardziej aromatycznymi i silniej działającymi jako surowiec repelentny i przeciwpasożytniczy.
• liście natomiast wykazują wyższe stężenie flawonoidów, co może wpływać na ich silniejsze działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne.

wewnętrznie:

• przeciwrobacze i odkażające – m.in. na owsiki, glisty (działanie tujonu i laktonów seskwiterpenowych)
• żółciopędne i żółciotwórcze
• pobudzające apetyt i regulujące trawienie – zwiększa produkcję śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego
• rozkurczowe – na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, łagodzi kolki
• pobudzające apetyt
• przeciwzapalne
• antyseptyczne
• wykrztuśne
• regulujące miesiączkowanie – tradycyjnie stosowany jako środek wywołujący miesiączkę
• odtruwające (tradycyjnie) – dawniej używane przy zatruciach pasożytniczych
• pierwotniakobójcze i roztoczobójcze
• przeciwgorączkowe
• napotne

wewnętrzne:

• układ pokarmowy
  • pasożyty przewodu pokarmowego:
    • obleńce (np. glisty) – działanie przeciwrobacze tradycyjnie uznane, dzięki zawartości tujonu
    • lamblioza (giardioza) – zastosowanie tradycyjne, brak potwierdzenia klinicznego
    • wzdęcia – stosowane tradycyjnie jako zioło goryczkowe i trawienne
    • bóle brzucha – działanie rozkurczowe opisywane, ale ryzyko nasilenia objawów przy nieodpowiednim dawkowaniu
  • woreczek żółciowy i wątroba
    • zaburzenia w wydzielaniu żółci – klasyczne działanie żółciopędne i żółciotwórcze
    • choroby wątroby – stosowany dawniej, ale obecnie niezalecany ze względu na toksyczność tujonu

• układ moczowy:
  • stany zapalne dróg moczowych i nerek – zastosowanie tradycyjne jako środek wspomagający, nie jako główne leczenie

• układ rozrodczy (żeńska gospodarka hormonalna):
  • bolesne, nieregularne i skąpe miesiączki – dawniej stosowany jako środek wywołujący miesiączkę – obecnie niezalecany wewnętrznie

• układ oddechowy i odpornościowy:
  • przeziębienie – stosowany tradycyjnie, głównie jako składnik mieszanek ziołowych o działaniu napotnym i antyseptycznym
  • nieżyt układu oddechowego- działanie wykrztuśne i przeciwzapalne opisywane w dawnych zielnikach.
  • gorączka – zastosowanie tradycjne

zewnętrzne:

• pasożyty skórne – świerzb, wszy, nużeniec (Demodex), komary, kleszcze
• bóle stawowe i mięśniowe – w postaci nacierań i okładów (działanie rozgrzewające, przeciwzapalne)
• zmiany skórne – jako płukanka lub dodatek do kąpieli w stanach zapalnych skóry (np. grzybicach)
• jako środek do odstraszania owadów – jako naturalny repelent (suszone ziele, wywar, spray)

Sytuacje, które zawsze wymagają ostrożności – przeciwwskazania bezwzględne:

• kobiety w ciąży – wrotycz działa poronnie; może wywołać skurcze macicy i krwawienia
• kobiety karmiące piersią – składniki czynne (zwłaszcza tujon) przechodzą do mleka, mogą być szkodliwe dla dziecka
• dzieci i młodzież z uwagi na większe ryzyko zatrucia
• osoby starsze i osłabione – ze względu na obniżoną tolerancję na związki neurotoksyczne i hepatotoksyczne
• osoby z chorobami wątroby, nerek, żołądka i jelit (szczególnie w stanie ostrym i podostrym) – stosowanie doustne może pogłębiać objawy lub wywoływać zaostrzenia
• osoby z nadwrażliwością na olejki eteryczne lub alergią kontaktową

---

Objawy przedawkowania:

• Objawy wczesne:
  • nudności, wymioty, odbijanie, wzdęcia, biegunka
  • bóle i pieczenie w jamie ustnej
  • silne pocenie się (zwłaszcza „lejący pot”)
  • częstomocz, bóle brzucha, kichanie, zaczerwienienie twarzy

• Objawy neurologiczne:
  Halucynacje pojawiają się nawet po 20 minutach od spożycia nalewki i po ok. 1 godzinie od wypicia wyciągu wodnego
  • zawroty głowy, zaburzenia świadomości, halucynacje
  • drżenia mięśniowe, drgawki, utrata przytomności, śpiączka

• Objawy narządowe:
  • zaburzenia rytmu serca, uczucie „charakterystycznego bicia serca”
  • krwiomocz, białko w moczu
  • podrażnienie i przekrwienie błon śluzowych (żołądek, macica, nerki)
  • w ciężkich przypadkach: ostra niewydolność serca, uszkodzenie wątroby i nerek, zaburzenia oddechowe, zgon

---

Wrotycz to roślina silnie działająca, ale toksyczna – wymaga wiedzy i ostrożności. Nie należy jej stosować profilaktycznie ani w codziennym leczeniu. W razie podejrzenia zatrucia – niezwłocznie należy skontaktować się z lekarzem lub ośrodkiem toksykologicznym

---

 

1. Napar z wrotyczu 

Składniki:

• 1 łyżeczka suszonego ziela lub kwiatów wrotyczu
• 200 ml wrzątku

Przepis:
Ziele lub kwiaty zalać wrzątkiem, parzyć pod przykryciem 10 minut, przecedzić.

Działanie:

• pobudza wydzielanie żółci i soków trawiennych
• działa wiatropędnie, żółciopędnie, słabo przeciwrobaczo

Dawkowanie i zastosowanie:
Dawniej stosowano 1 filiżankę dziennie (po 100 ml), przez maksymalnie 2–3 dni.
Obecnie niezalecany doustnie z uwagi na zawartość tujonu. Można wykorzystać do płukania skóry lub jako okład zewnętrzny w stanach zapalnych.

---

2. Odwar z wrotyczu 

Składniki:

• 1 łyżka suszonego ziela lub kwiatów
• 300 ml zimnej wody

Przepis:
Zalać zimną wodą, doprowadzić do wrzenia i gotować 5–10 minut pod przykryciem, przecedzić.

Działanie:

• zewnętrznie: przeciwświerzbowe, przeciwroztoczowe, przeciwzapalne
• wewnętrznie: przeciwpasożytnicze (dawniej stosowane)

Dawkowanie i zastosowanie:

• Zewnętrznie: do przemywania skóry przy świerzbie, wszawicy, grzybicy, nużeńcu, jako płukanka do włosów odstraszająca wszy i pasożyty
• Wewnętrznie: obecnie niezalecany

---

 3. Nalewka z wrotyczu 

Składniki:

• 50 g suszonych kwiatów
• 250 ml 70% alkoholu (najlepiej spirytusu rozcieńczonego)

Przepis:
Zalać kwiaty alkoholem w szczelnym słoiku, odstawić w ciemne miejsce na 7 – 10 dni. Codziennie wstrząsać. Po tym czasie przecedzić przez gazę i przelać do ciemnej butelki.

Działanie:

• silnie przeciwpasożytnicze, roztoczobójcze, odkażające
• zewnętrznie: przeciwświerzbowe, przeciwzapalne

Dawkowanie i zastosowanie:

• Zewnętrznie: nacierać owłosione części skóry przy świerzbie, wszach, łojotoku
• Wewnętrznie: przeciwwskazane ze względu na zawartość tujonu i ryzyko halucynacji, drgawek, śpiączki

---

4. Olej z wrotyczu 

Składniki:

• 1 część suszonego ziela lub kwiatów
• 5 części dobrej jakości oleju roślinnego (np. oliwa z oliwek, olej lniany)

Przepis:
Włożyć susz do słoika, zalać olejem, odstawić na 2 tygodnie w ciepłe miejsce, codziennie wstrząsać. Następnie przecedzić i przechowywać w chłodnym, ciemnym miejscu.

Działanie:

• przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, roztoczobójcze
• łagodzące przy bólach stawów i nerwobólach

Dawkowanie i zastosowanie:

• Zewnętrznie: do masażu przy bólu mięśni, stawów, reumatyzmie, jako olej repelentny przeciw komarom i kleszczom.
  Nie stosować na rany ani na błony śluzowe.

---

5. Maść z wrotyczu 

Składniki:

• 1 łyżka sproszkowanych suchych kwiatów lub ziela
• 5 łyżek smalcu gęsiego, masła shea lub wazeliny

Przepis:
Podgrzać tłuszcz do płynności (nie gotować), wsypać sproszkowany surowiec, dokładnie wymieszać. Odstawić do zastygnięcia. Przechowywać w lodówce.

Działanie:
miejscowo przeciwzapalne, przeciwświądowe, przeciwgrzybicze

Dawkowanie i zastosowanie:
Do stosowania miejscowego na skórę przy grzybicy, świerzbie, zapaleniach, ukąszeniach owadów.
Unikać stosowania na rozległe zmiany skórne, u dzieci i osób wrażliwych.

---

Uwaga

Wszystkie przetwory z wrotyczu pospolitego należy stosować wyłącznie zewnętrznie, z zachowaniem ostrożności. Ze względu na obecność tujonu nie zaleca się samodzielnego stosowania doustnego bez nadzoru specjalisty.

---